نوع مقاله : پژوهشی- فارسی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه گیاهپزشکی، دانشکدۀ کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران
2 دانشیار گروه گیاهپزشکی، دانشکدۀ کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران
3 دانشیار گروه گیاهپزشکی، دانشکدۀ علوم کشاورزی ، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
4 استادیار گروه گیاهپزشکی، دانشکدۀ کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Investigating the vegetation of protected areas and its harmful agents such as Erysipelas fungi is an important issue for evaluating such areas. The aim of the present study was to investigate the biodiversity of Erysipelas fungi and their hosts in the central and peripheral zones of Oshtorankouh Mountain. The analysis could the basis for further studies and provide basic biometric information of plants in terms of infection with pathogens in these areas.
Materials and Methods: In order to study the biodiversity of these fungi and their host plants, 10 plots in the central zone and the same plot number of peripheral areas in Oshtorankouh Mountain were selected and infected plants and fungal species were identified using their morphological characteristics. Then, the biodiversity indices of Simpson and Shannon, uniformity indices of Eviness, and richness indices of Margalef and Mannheicks were estimated for these species by PAST software. After that, the relative abundance percentages and total abundance of these species were estimated. The correlation between these indices was analyzed using the Leven test.
Results: Eighteen pathogenic fungi species belonging to 6 genera on 40 plant species from 15 genera were identified. The results of the study showed that the highest relative abundance of fungi species belonged to Leveillula the Astreaceae family for plants. There was no significant difference between biodiversity, richness, and uniformity indices of the studied areas. But, there was a difference between the elevation classes in terms of the relative abundance of pathogenic fungi. The correlations between diversity and richness indices of infected plants and between these two indices in pathogenic fungi were also positive and significant (p <0.01).
Discussion and Conclusion: Most plant species hosts are new records for Iran or even in the world. Damages by such fungi along with other harmful factors and the critical situation of the area occupied by these species threaten the plants of the region.
کلیدواژهها [English]
مقدمه.
در ایران 9977 گونة گیاهی از 1471 جنس مختلف گزارش شده است که حدود 24 درصد از آنها گونههای منحصربهفرد در ایراناند (1). این گونههای گیاهی در ناحیة رویشی زاگرس (و اشترانکوه) یکی از مهمترین منابع تولید آب هستند و باعث جلوگیری از فرسایش خاک، حفظ حیات وحش، افزایش تنوع زیستی و پایداری در منطقه، متعادلکردن آبوهوا، حذف آلودگیهای زیستمحیطی، حفظ رطوبت خاک و ... میشوند (2). یکی از مهمترین عوامل بیماریزا در این گیاهان و همچنین منطقة اشترانکوه، قارچهای اریزیفالزند که در دنیا 17 جنس و 873 گونه دارند؛ اما تنوع و پراکندگی گونهها و جنسهای آنها در مناطق مختلف دنیا متفاوتاند (3). این قارچها از عوامل بیماریزای اجباری در گیاهان هستند، گسترش جهانی دارند (4) و دارای بیشترین تنوع در مناطق نیمکرة شمالی در دماهای معتدلاند (5). در ایران 3229 میزبان گیاهی برای قارچهای بیماریزا گزارش شده است (6) که 552 گونه از 317 جنس آنها میزبانهای قارچهای راستة اریزیفالزند. از قارچهای اریزیفالز در ایران 8 جنس و 82 گونه گزارش شده است (7). در سالهای اخیر نیز تغییر اقلیم تأثیر فراوانی در وقوع و همهگیری آفات و بیماریهای گیاهی (ازجمله بیماری سفیدک سطحی ناشی از قارچهای اریزیفالز) داشته است (8). قارچهای اریزیفالز به ندرت میزبان خود را از بین میبرند؛ اما سبب از دست دادن آب و مواد مغذی و اختلال در رشد و نمو گیاه میشوند، تنفس و تعرق را در گیاه افزایش میدهند و همچنین باعث کاهش بازده فتوسنتز میشوند که این عوامل در گیاه استرس ایجاد میکنند و درمجموع به ضعف عمومی گیاه میزبان منجر میشوند (9). این قارچها معمولاً به شرایط مرطوب احتیاج ندارند و اسپورهای غیرجنسی آنها میتوانند جوانه بزنند و در نبود آب، گیاه را آلوده کنند. علاوه بر این، رطوبت باعث کاهش زندهماندن کنیدیها میشود؛ بنابراین، آنها شیوع بیشتری نسبت به بسیاری از بیماریهای دیگر در شرایط خشک تابستان در بسیاری از کشورها دارند (9، 10). یکی از سؤالات مهم این است که تنوع زیستی این قارچها در مناطق مختلف و دامنة میزبانی آنها چگونه است و چه تأثیری بر تنوع زیستی گیاهان مناطق مختلف دارند. رابطة بین تنوع گیاهی، ثبات زیستمحیطی و بهرهوری زیستبوم از اهمیت زیادی در سیستمهای طبیعی برخوردار است. عوامل بیماریزای گیاهی چنین روابطی را با تأثیر بر تناسب گیاهان، کاهش رشد و توانایی رقابت گیاهان بیمار تغییر میدهند که میتواند به شدت بر جمعیت گیاهی و ساختار جامعه تأثیر بگذارد (11، 12). قسمت زیادی از زمین را گیاهان مرتعی و جنگلی پوشاندهاند و کارکردهای فراوانی همچون تلطیف آبوهوا، پایداری زیستبوم، اهمیت دارویی و صنعتی، تنظیم چرخة آب، جلوگیری از فرسایش خاک، مدیریت آلودگی، تولید علوفه برای دامها و اکوتوریسم دارند (13). علت تغییر در تنوع گونهایی و سازوکارهای ادارهکنندة این تغییر، بهعنوان یک سؤال زیستمحیطی مطرح است (13). ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ (و بررسی عوامل آسیبرسان و تهدیدکنندة این گیاهان) در ﻳﻚ زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ در ﺳﻨﺠﺶ و ارزﻳﺎﺑﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨﻲ وﺿﻌﻴﺖ آﻳﻨﺪة ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رود (14). حفظ تنوع گونهایی یکی از اهداف اصلی مدیریت زیستبومها است و با اندازهگیری شاخصهای تنوع و بررسی توزیع گونهها میتوان توصیههای مدیریتی لازم را ارائه داد. همچنین، یکی از عواملی که ممکن است در تغییر تنوع زیستی گیاهان عرصههای منابع طبیعی مؤثر باشد، وجود آلودگی به عوامل بیماریزا، حساسیت و مقاومت گونههای گیاهی است. یکی از مهمترین این عوامل بیماریزا قارچها هستند که از بین آنها قارچهای اریزیفالز در منطقة اشترانکوه بیشترین پراکنش را روی گیاهان دارند. اشترانکوه رشتهکوهی در شرق استان لرستان، مشهور به آلپ ایران، بلندترین نقطة استان لرستان و یکی از بلندترین رشتهکوههای زاگرس است؛ این کوه ازجمله کوههای جوان است که در حدود ۳۰ میلیون سال پیش ایجاد شده است[1]. پوشش گیاهی و جانوری متنوع، ازجمله ویژگیهای این منطقه است؛ اما عوامل بیماریزا ممکن است در مناطقی بر این تنوع گیاهی تأثیر بگذارند که لازم است عوامل بیماریزای آسیبرسان در این عرصهها و شاخصهای تنوع، غنا و یکنواختی آنها شناسایی و بررسی شوند. ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ در زﻣﻴﻨﺔ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ و ﻟـﺰوم ﺣﻔـﻆ ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺮانبهای ﺣﻴـﺎت، ﺑﺮرﺳـﻲ ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻨﻮع ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ وﺿﻌﻴﺖ زیستبومها ﺑﺮای ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮیﻫﺎ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر درخور ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ (15). تنوع گونهای شامل دو بخش غنای گونهایی و یکنواختی است؛ بدین صورت که به تعداد گونه در واحد سطح معینی از جامعه، غنای گونهایی گفته میشود که کل گونهها را دربرمیگیرد؛ اما به روش توزیع همه افراد بین این گونهها یکنواختی گفته میشود و از ترکیب این دو مؤلفه، تنوع گونهایی به دست میآید که به مفهوم سنجش غنای گونهایی است (16). در این پژوهش، تنوع زیستی قارچهای اریزیفالز و گونههای گیاهان حساس به این قارچها در بخشی از دامنههای زاگرس مرکزی در منطقة حفاظتشدة اشترانکوه از طریق برآورد شاخصهای تنوع زیستی، یکنواختی و غنای گونهایی، با مقایسة مناطق حفاظتشده و غیرحفاظتی بررسی شده است.
مواد و روشها.
ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﺮ ﺗﻨﻮع، غنا و یکنواختی گونههای قارچی عامل بیماری و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی گیاهی حساس به قارچهای اریزیفالز در 2 ﻧﺎﺣﻴﺔ مرکزی و ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺣﻔﺎﻇﺖﺷﺪة اﺷﺘﺮانکوه ﻟﺮﺳﺘﺎن «در داﻣﻨﻪﻫﺎی زاﮔﺮس ﻣﺮﻛﺰی» در ارﺗﻔﺎع 1900 ﺗـﺎ 2500 ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ (شکل 1) با روشهای شرح داده شده بررسی شدند. ابتدا ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﺸﻪﻫﺎی واﺣﺪﻫﺎی اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ زﻣـﻴﻦ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﺎزدﻳﺪ ﻣﻴـﺪاﻧﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ، تعداد 10 پلات 100 متر در 100 متر از ﻧﺎﺣﻴﺔ مرکزی (منطقة حفاظتشده) و همین تعداد پلات در ناحیة ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ (مناطق اطراف منطقة حفاظتشده) انتخاب (جدول 1) و گیاهان آلوده به قارچهای اریزیفالز (Erysiphales) از این مناطق جمعآوری شدند. ابتدا از گیاهان جمعآوریشده نمونههای هرباریومی تهیه و این گیاهان با استفاده از مشخصات ریختشناسی با کلیدهای شناسایی فلورا ایرانیکا (17) و فلور ایران (18) شناسایی شدند.
شکل 1- موقعیت منطقة بررسیشده در اشترانکوه استان لرستان
سپس تعداد 50 عدد از هرکدام از اندامهای کاسموتسیوم (Chasmothecia)، آسک (Ascus)، آسکوسپور (Ascospore) و کنیدی (Conidia) قارچهای عامل بیماریزا با میکروسکوپ کالیبرهشده مدل BH2 ساخت شرکت المپیوس بررسی شدند و تمام مشخصات ریختشناسی آنها یاداشت و درنهایت، این قارچها براساس مشخصات ریختشناسی و نوع میزبان گیاهی با کلید شناسایی براون و کوک (19) شناسایی شدند. سپس ضریب شاخصهای تنوع زیستی سیمپسون، شانون، شاخص یکنواختی ایونس و غنای گونهایی مارگالف و منهینیک برای مناطق حفاظتشده و مناطق اطراف آنها با فرمولهای مربوطه (جدول 2) و با استفاده از نرمافزار PAST محاسبه شدند، درصدهای فراوانی نسبی و فراوانی کل این گونهها نیز با نرمافزار Excel برآورد و با نرمافزار spss با آزمون لون (LevenTest) درصد معنیداری و مقایسة شاخصهای تنوع، یکنواختی و غنای گونهایی گیاهان حساس به قارچهای اریزیفالز و گونههای قارچی این دو منطقه محاسبه شدند. همچنین، همبستگی بین شاخصهای تنوع زیستی سیمپسون و شانون، همبستگی بین شاخصهای غنای مارگالف و منهینیک و مقایسة این شاخصها در گیاهان حساس به قارچهای اریزیفالز و گونههای قارچی در این مناطق بررسی شدند. دامنة انتشار گونهها با استفاده از منابع فلور ایرانیکا (18)، فلور ایران (19)، سایت http://www.catalogueoflife.org و مقالات منتشرشده تعیین شد و براساس تقسیمبندی نواحی رویشی ایران (20) گروهبندی شدند. گونههای در معرض خطر براساس معیارهای سازمان ICUN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resource) (21)، شامل میزان حضور (Extent of occurence) و سطح در اشغال (Area of occupancy) با استفاده از نرمافزار GeoCAT تعیین شدند. ﻣﺤﺪودهﻫﺎی ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداری نیز طوری اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ازﻧﻈﺮ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎی اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً یکسان ﺑـاشند و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت آنها در ﻧـﻮع ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻴﺰﻳﻮﮔﺮاﻓﻲ ﺧﺎص داﻣﻨﻪﻫﺎی زاﮔﺮس و ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪایی در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻲ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ تجربیات ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ و روش حداقل سطح (Minimal Area) (22، 23)، مشخص شد اﻧﺘﺨﺎب ﻗﻄﻌﻪﻫﺎی ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﺖ 100 ﻣﺘﺮ در 100 متر ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﻲ تنوع زیستی قارچهای اریزیفالز و گونههای گیاهی حساس به این قارچها در این مناطق ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ؛ ﺗﻌﺪاد 10 ﻗﻄﻌﻪ ﻧﻤﻮﻧﺔ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﺷﻜﻞ (100 ﻣﺘـﺮ × 100 ﻣﺘـﺮ) در ﻫـﺮ ﻧﺎﺣﻴــﻪ ﺑـﻪﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ در ﻋﺮﺻﻪ ﭘﻴﺎده ﺷﺪند. شکلهای حیاتی گونههای گیاهی حساس براساس موقعیت جوانههای تجدید حیات کننده به پنج دستة فانروفیتها (Phanerophyte)، کامفیتها (Camphyte)، همیکریپتوفیتها (Hemicryptophyte)، ژئوفیتها (Geophyte) و تروفیت (Therophyte) تقسیم شدند (24).
جدول 1- موقعیت ایستگاههای نمونهبرداری
میانگین ارتفاع برحسب متر |
موقعیت جغرافیایی |
شماره ایستگاه |
میانگین ارتفاع برحسب متر |
موقعیت جغرافیایی |
شماره ایستگاه |
2080 |
E: ˝01 و 14 و 49 N: ˝32 و 20 و 33 |
11 |
2379 |
E: ˝54 و 28 و 48 N: ˝08 و 19 و 33 |
1 |
1933 |
E: ˝54 و 28 و 48 N: ˝26 و 17 و 33 |
12 |
2457 |
E: ˝17 و 13 و 49 N: ˝02 و 21 و 33 |
2 |
2213 |
E: ˝11 و 25 و 49 N: ˝09 و 17 و 33 |
13 |
2450 |
E: ˝54 و 28 و 48 N: ˝26 و 17 و 33 |
3 |
2253 |
E: ˝23 و 13 و 49 N: ˝14 و 21 و 33 |
14 |
1791 |
E: ˝04 و 24 و 49 N: ˝03 و 27 و 33 |
4 |
2334 |
E: ˝30 و 12 و 49 N: ˝23 و 21 و 33 |
15 |
2016 |
E: ˝02 و 27 و 49 N: ˝54 و 18 و 33 |
5 |
2044 |
E: ˝01 و 15 و 48 N: ˝53 و 19 و 33 |
16 |
2241 |
E: ˝17 و 14 و 49 N: ˝23 و 20 و 33 |
6 |
1989 |
E: ˝28 و 14 و 49 N: ˝36 و 20 و 33 |
17 |
1947 |
E: ˝54 و 28 و 48 N: ˝26 و 17 و 33 |
7 |
2003 |
E: ˝30 و 12 و 49 N: ˝23 و 17 و 33 |
18 |
2321 |
E: ˝43 و 18 و 49 N: ˝38 و 17 و 33 |
8 |
2317 |
E: ˝37 و 22 و 48 N: ˝49 و 29 و 33 |
19 |
2267 |
E: ˝02 و 18 و 49 N: ˝06 و 18 و 33 |
9 |
2356 |
E: ˝58 و 11 و 49 N: ˝44 و 21 و 33 |
20 |
2158 |
E: ˝38 و 16 و 49 N: ˝49 و 18 و 33 |
10 |
جدول 2- فرمولهای تنوع زیستی، غنا، یکنواختی، فراوانی و فراوانی نسبی
منبع مورد استفاده |
مؤلفهها |
فرمول محاسبه |
نام شاخص |
شاخصها |
||
(25) |
δ: شاخص سیمپسون ni: تعداد افراد گونه iام Ni: تعداد افراد کل گونهها در نمونه |
سیمپسون |
ناهمگنی |
|||
(26) |
H: شاخص شانون - وینر Pi: فراوانی نسبی گونه iام Ln: لگاریتم طبیعی |
شانون - وینر |
ناهمگنی |
|||
(27) |
R: غنای گونهای S: تعداد گونهها N: تعداد کل گونهها در نمونه |
غنای مارگالف |
غنای گونهای |
|||
(28) |
DMn: غنای گونهای S: تعداد گونهها N: تعداد کل گونهها در نمونه
|
DMn √N |
غنای منهینیک |
غنای گونهای |
||
(29) |
:H شاخص هیل δ : شاخص سیمپسون H: شاخص شانون - وینر |
یکنواختی اونس |
یکنواختی |
|||
(30) |
||||||
(31) |
||||||
نتایج
در این تحقیق درمجموع 18 گونة قارچ اریزیفالز براساس مشخصات ریختشناسی و با استناد به مشخصات ذکرشدة این گونهها در کلید براون و کوک (17) بهعنوان عوامل آلودهکنندة این گیاهان در این مناطق شناسایی شدند که از شش جنس لویلولا (Leveillula)، گلووینومایسس (Golovinomyces)، اریزیف (Erysiphe)، بلومریا (Blumeria)، فیلاکتینیا (Phyllactinia) و پودوسفرا (Podosphaera) بودند (جدول 3). بیشترین درصد فراوانی نسبی مربوط به جنس لویلولا با مقدار 37/59 درصد و کمترین آن مربوط به جنس فیلاکتینیا بامقدار 12/3 بود (شکل 2). در منطقة حفاظتشده (ناحیة مرکزی) 9 گونة قارچ از 5 جنس و در مناطق اطراف منطقة حفاظتشده (ناحیة پیرامونی) 11 گونة قارچ از 5 جنس شناسایی شدند که در هر دو منطقه بیشترین فراوانی نسبی مربوط به جنس لویلولا بهترتیب با 56/55 در منطقة حفاظتشده و 71/64 در مناطق اطراف منطقة حفاظتشده بود و جنسهای دیگر فراوانی به نسبت کمتری داشتند (اشکال 2، 13 و 14). همچنین در این تحقیق 40 گونة گیاه جنگلی و مرتعی آلوده به قارچهای اریزیفالز شناسایی شدند که 21 گونه از ناحیة مرکزی (منطقة حفاظتشده) و 19 گونه در ناحیة پیرامونی (مناطق اطراف منطقة حفاظتشده) شناسایی شدند.
شکل 2- مقایسة فراوانی نسبی (برحسب درصد) جنسهای قارچهای اریزیفالز در تمام مناطق بررسیشده در اشترانکوه
جدول 3- گونههای قارچی شناساییشده در دو ناحیة مرکزی و پیرامونی اشترانکوه در محدودههای ارتفاعی مختلف
محدوده ارتفاعی برحسب متر |
حضور یا نبود قارچ |
گونة قارچ بیمایزا |
شماره ردیف |
|||
2300 تا 2500 |
2100 تا 2300 |
1900 تا 2100 |
ناحیة پیرامونی (مناطق اطراف منطقة حفاظتشده) |
ناحیة مرکزی (منطقة حفاظتشده) |
||
+ |
+ |
+ |
+ |
+ |
Leveillula taurica (Lev.) G.Arnaud |
1 |
- |
- |
+ |
+ |
- |
Leveillula guilanensis Khodap. & Hedjar. |
2 |
- |
- |
+ |
+ |
+ |
Leveillula contractirostris Heluta&Symonian |
3 |
- |
- |
+ |
+ |
+ |
Leveillula duriaei (Lev.) U.Braun |
4 |
+ |
- |
- |
- |
+ |
Leveillula lanata (Magnus) Golovin |
5 |
- |
- |
+ |
+ |
- |
Leveillula lactucae -Seriola Khodap. & Hedjar. |
6 |
+ |
- |
- |
- |
+ |
Golovinomyces cynoglossi (Wallr.) Heluta |
7 |
+ |
- |
- |
+ |
- |
Leveillula papilionacearum (Kom). U.Braun |
8 |
- |
- |
+ |
+ |
- |
Leveillula braunii Simonyan & Heluta |
9 |
- |
+ |
- |
- |
+ |
Erysiphe buhri U.Braun |
10 |
+ |
- |
- |
- |
+ |
Erysiphe polygoni DC |
11 |
- |
+ |
- |
+ |
+ |
Blumeria graminis (DC.) Speer |
12 |
- |
+ |
- |
- |
+ |
Phyllactinia babayanii Simonyan |
13 |
- |
+ |
- |
- |
+ |
Golovinomyces oronti (Castagne)Heluta |
14 |
- |
- |
+ |
+ |
- |
Erysiphe astragali DC. |
15 |
- |
- |
+ |
+ |
- |
Podosphaera aphanis (Wallr.) U.Braun &S.Takam. |
16 |
- |
- |
+ |
- |
+ |
Podosphaera dipsacacearum (Tul. & C. Tul.) U. Braun & S. Takam |
17 |
+ |
- |
- |
+ |
- |
Podosphaera panosa L. |
18 |
گیاهان منطقة حفاظتشده از 13 تیرة گیاهی تیملاسه (Thymelaeaceae)، مالواسه (Malvaceae)، پلیگوناسه (Polygonaceae)، پاپیلیوناسه (Papilionaceae) یا فاباسه (Fabaceae)، اپیاسه (Apiaceae)، افوربیاسه (Euphorbiaceae)، روبیاسه (Rubiaceae)، کاریوفیلاسه (Caryophylaceae)، ررزاسه (Rosaceae)، استراسه (Asteraceae)، پواسه (Poaceae) و لمیاسه (Lamiaceae) بودند که بیشترین فراوانی نسبی این گیاهان در تیرة استراسه با 04/19 درصد بود و دیگر تیرهها فراوانی نسبی کمتری داشتند (شکل 7). همچنین، گیاهان آلوده به قارچهای اریزیفالز در ناحیة پیرامونی از 10 تیرة گیاهی، اپیاسه (Apiaceae)، رزاسه (Rosaceae)، استراسه (Asteraceae)، براسیکاسه (Brasicaceae)، لمیاسه (Lamiaceae)، دیپساکاسه (Dipsacaceae)، بوراجیناسه (Boraginaceae)، کاریوفیلاسه (Cariophylaceae)، پاپیلیوناسه (Papilionaceae) و پواسه (Poaceae) بودند که گیاهان تیرة استراسه با 30/26 درصد بیشترین فراوانی نسبی را بین سایر تیرهها داشتند و تیرههای دیگر فراوانی نسبی کمتری نشان دادند (شکل 8). از مجموع گیاهان این تیرههای گیاهی حساس، گونههای 7 تیرة گیاهی در هر دو ناحیة مرکزی و پیرامونی، گونههای 7 تیرة گیاهی فقط در ناحیة مرکزی و گونههای 3 تیرة گیاهی فقط در ناحیة پیرامونی وجود داشتند و در مناطق حفاظتشده گیاهان آلوده به قارچهای اریزیفالز ازنظر تیرههای گیاهی تنوع بیشتری نشان دادند (شکل 7). ازنظر شکل زیستی، گیاهان آلوده در این دو منطقه دارای شکلهای فانروفیت (جوانهها بالاتر از ارتفاع 20 سانتیمتری)، کامفیت (جوانهها بالاتر از سطح زمین تا ارتفاع 20 سانتیمتری)، همیکریپتوفیت (جوانهها در سطح زمین)، ژئوفیت (جوانهها زیر زمین) و تروفیت (گذر از فصل نامساعد بهصورت بذر) بودند که بیشترین شکل زیستی مربوط به گیاهان همیکریپتوفیت و کمترین شکل زیستی مربوط به گیاهان فانروفیت بود (جداول 4 و 5 و شکل 12). در منطقةحفاظتشده 5 شکل زیستی و در ناحیة پیرامونی 4 شکل زیستی مشاهده شدند (اشکال 7 و 8). ازنظر پراکنش جغرافیایی بیشتر گونهها پراکنش ایران و تورانی داشتند و ازنظر وضعیت حفاظتی براساس معیار میزان حضور بیشتر در وضعیت کمتر نگران کننده و ازنظر معیار سطح در اشغال، بیشتر گیاهان آلوده در وضعیت در خطر انقراض قرار داشتند (جداول 4 و 5). همچنین براساس طبقهبندی ارتفاعی گیاهان آلوده در 3 محدودة ارتفاعی، بیشترین درصد فراوانی نسبی در محدودة ارتفاعی 1900 تا 2100 متر بود و دو محدودة ارتفاعی دیگر فراوانی نسبی کمتری داشتند (اشکال 3، 4، 5 و 6).
جدول 4- گونههای گیاهی حساس به قارچهای اریزیفالز در منطقة حفاظتشدة اشترانکوه
اسم علمی گیاه |
اسم فارسی گیاه |
اسم خانواده گیاه |
شکل زیستی |
انتشار جغرافیایی (کوروتیپ) |
میزان حضور |
سطح در اشغال |
Ononis spinosa L. |
لوبیای شیطان یا خارخر |
پاپیلیوناسه (فاباسه) |
همیکریپتوفیت |
IT-M- Es |
LC |
NT |
Daphne mucronata Royle |
برگبویی زاگرس یا خوشک |
تیملاسه |
فانروفیت |
IT |
LC |
EN |
Alcea koelzii L. Riedl |
نوعی ختمی |
مالواسه |
همیکریپتوفیت |
IT (End.) |
NT |
EN |
Rumex crispus L. |
ترشک مواج |
پلی گوناسه |
همیکریپتوفیت |
ES-IT |
LC |
NT |
Astragalus cyclophillus G.Beck |
گون |
پاپیلیوناسه (فاباسه) |
کامفیت |
IT |
DD |
DD |
Ferulago angulata (Schlecht.)Boiss |
چویل |
اپیاسه |
همیکریپتوفیت |
IT |
LC |
EN |
Euphorbia virgata Waldst & Kit. |
فرفیون رفیع یا فرفیون بوتهای |
افوربیاسه |
همیکریپتوفیت |
IT |
CR |
CR |
Cicer spiroceras Jaub.& Spach |
نخودپیچکی یا نخودکوهی |
پاپیلیوناسه (فاباسه) |
تروفیت |
IT(End) |
CR |
CR |
Galium aparine L. |
بیتیراخ |
روبیاسه |
تروفیت |
Cosm. |
LC |
NT |
Agroryrum repens (L.) p. beaur |
چمن گندمی رونده |
پواسه |
ژئوفیت |
Cosm. |
LC |
VU |
Aegilops triuncialis L. |
گندم نیای سهلایه |
پواسه |
تروفیت |
IT-M |
LC |
NT |
Pimpinella insignis (Mozaff.) Fereid. |
|
اپیاسه |
همیکریپتوفیت |
IT(End) |
DD |
DD |
Mesostemma kotschyanum (Fenzl) Vved. |
گندمکی کوهی |
کاریوفیلاسه |
همیکریپتوفیت |
IT |
DD |
DD |
Prunus haussknechtii Schneid. |
ارجنگ، بادام زاگرسی |
رزاسه |
فانروفیت |
IT (End.) |
LC |
EN |
Crupina crupinastrum (moris) vis |
سیاهفندق یا دانهسیه |
استراسه |
تروفیت |
IT-M-ES |
LC |
NT |
Hordeum bolbosum L. |
کتو یا جویپیازدار |
پواسه |
ژئوفیت |
IT-M-ES |
LC |
VU |
Astragalus iranicus Bunge |
گون |
پاپیلیوناسه (فاباسه) |
ژنوفیت |
IT |
LC |
EN |
Centaurea aucheri (DC.) Wagenitz |
گلگندم |
استراسه |
همیکریپتوفیت |
IT |
LC |
EN |
Scariola orientalis (Boiss.) Sojak |
گاوچاقکن |
استراسه |
همیکریپتوفیت |
IT-M-SS |
LC |
EN |
Centaurea virgata Lam. |
گلگندم |
استراسه |
همیکریپتوفیت |
IT-M-ES |
LC |
VU |
مریمنخودی شرقی |
لمیاسه |
همیکریپتوفیت |
M –IT-SS |
LC |
VU |
اسامی کوروتیپ: صحارا – عربی: SS(Saharo-Sindian)، اندمیک: End(Endemic)، ایران – تورانی: IT(Irano-turanian)، مدیترانهای: M(Mediteranian)، اروپا – سیبری: ES(Euro-Siberian)، جهان وطنی: COS (Cosmopolitan)
میزان حضور و سطح در اشغال: وضعیت کمتر نگرانکننده: LC(Least concern)، آسیبپذیر: VU(Vulnerable)، در خطر انقراض: EN(Endangered)، فاقد اطلاعات کافی حفاظتی: DD(Data deficient)، نزدیک به خطر انقراض: NT(Near threatened)، در خطر بحرانی: CR(Critical Concern)
جدول 5- گونههای گیاهی حساس به قارچهای اریزیفالز در مناطق اطراف منطقة حفاظتشدة اشترانکوه
اسم علمی گیاه |
اسم فارسی گیاه |
تیره گیاه |
شکل زیستی |
انتشار جغرافیایی (کوروتیپ) |
وضعیت حفاظتی |
|
میزان حضور |
سطح در اشغال |
|||||
Eryngium noeanum Boiss. |
زول |
اپیاسه |
همیکریپتوفیت |
IT-M-ES |
CR |
CR |
Agrimonia eupatoria L. |
غافث |
رزاسه |
همیکریپتوفیت |
IT-M-ES |
LC |
NT |
Gundelia tournefortii L. |
کنگر خوراکی |
استراسه |
همیکریپتوفیت |
IT,M,ES |
LC |
VU |
Crambe kotschyana Boiss |
سپیده فیلگوش |
براسیکاسه |
همیکریپتوفیت |
IT |
LC |
EN |
Salvia multicaulis Vahl. |
مریم گلی پرساقه |
لمیاسه |
کامفیت |
IT,M |
LC |
EN |
Pterocephalus plumosus (L.) Coulter |
سربال یکساله |
دیپساکاسه |
تروفیت |
IT-M-ES |
LC |
VU |
Myositis palustris (L.) Nath |
فراموشم مکن |
بوراجیناسه |
تروفیت |
IT |
CR |
CR |
Rosa elymatica Boiss. & Hausskn. |
رز ایلامی |
رزاسه |
فانروفیت |
IT-M-ES |
CR |
CR |
Lactuca serriola L. |
کاهوی خاردار |
استراسه |
همیکریپتوفیت |
IT -ES |
LC |
NT |
Achillea tenuifolia lam. |
بومادران بیابانی |
استراسه |
همیکریپتوفیت |
IT |
LC |
EN |
Silene caesarea Boiss. & Bal. |
سیلن فلسطینی |
کاریوفیلاسه |
همیکریپتوفیت |
IT |
CR |
CR |
Chondrilla juncea L. |
- |
استراسه |
همیکریپتوفیت |
|
LC |
NT |
Astragalus ovinus Boiss. |
نوعی گون |
پاپیلیوناسه (فاباسه) |
کامفیت |
IT |
DD |
DD |
Poa bulbosa L. |
چمن پیازکدار |
پواسه |
ژئوفیت |
IT-M-ES |
LC |
NT |
Bromus danthonia Trin |
جاروعلفی، |
پواسه |
همیکریپتوفیت |
IT-M-ES |
LC |
EN |
Dianthu macranthoides Hausskn ex Bornm. |
سیلن و مگسگیر |
کاریوفیلاسه |
همیکریپتوفیت |
IT(End) |
CR |
CR |
Silene chlorifola Sm. |
سیلن سبزینهای |
کاریوفیلاسه |
همیکریپتوفیت |
IT |
LC |
EN |
Serratula cerinthifolia (Sm.) Boiss. |
گلگندم ساقهآغوش |
استراسه |
همیکریپتوفیت |
IT-M |
LC |
EN |
Astragalus brachycalyx Fischer |
نوعی گون |
پاپیلیوناسه (فاباسه) |
فانروفیت |
IT |
LC |
EN |
اسامی کوروتیپ: صحارا - عربی: SS(Saharo-Sindian)، اندمیک: End(Endemic)، ایران – تورانی: IT(Irano-turanian)، مدیترانهای: M(Mediteranian)، اروپا - سیبری: ES(Euro-Siberian)، جهان وطنی: COS (Cosmopolitan)
میزان حضور و سطح در اشغال: وضعیت کمتر نگرانکننده: LC(Least concern)، آسیبپذیر: VU(Vulnerable)، در خطر انقراض: EN(Endangered)، فاقد اطلاعات کافی حفاظتی: DD(Data deficient)، نزدیک به خطر انقراض: NT(Near threatened)، در خطر بحرانی: CR (Critical Concern)
شکل 3- فراوانی نسبی گونههای قارچهای اریزیفالزدر محدوده ارتفاعی 1900 تا 2100 متر
شکل 4- فراوانی نسبی گونههای قارچهای اریزیفالزدر محدوده ارتفاعی 2100 تا 2300 متر
شکل 5- فراوانی نسبی گونههای قارچهای اریزیفالزدر محدوده ارتفاعی 2300 تا 2500 متر
شکل 6- مقایسة فراوانی نسبی گونههای قارچهای اریزیفالزدر 3 محدوده ارتفاعی مختلف
شکل 7- فراوانی شکل زیستی گیاهان آلوده منطقة حفاظتشده
شکل 8- فراوانی شکل زیستی گیاهان آلوده در مناطق اطراف منطقة حفاظتشده
شکل 9- فراوانی نسبی کل تیرههای آلوده در هر دو منطقة حفاظتشده و غیرحفاظتشده
شکل 10- مقایسة فراوانی نسبی تیرههای آلوده در مناطق حفاظتشده و غیرحفاظتشده
شکل 11- درصد فراوانی نسبی کل تیرههای گیاهی آلوده به قارچهای اریزیفالز در هر دو مناطق حفاظتشده و غیرحفاظتشده در 3 محدوده ارتفاعی
شکل 12- مقایسة فراوانی شکل زیستی گیاهان آلوده در مناطق حفاظتشده و مناطق اطراف منطقة حفاظتشده در اشترانکوه
شکل 13- فراوانی نسبی گونههای قارچهای اریزیفالزدر ناحیه مرکزی اشترانکوه
شکل 14- فراوانی نسبی گونههای قارچهای اریزیفالزدر ناحیه پیرامونی اشترانکوه
جدول 6- محاسبة عددی شاخصهای تنوع زیستی قارچهای اریزیفالز در منطقة حفاظتشده و مناطق اطراف آن در اشترانکوه
موقعیت منطقه |
میانگین±خطای معیار |
خصوصیت (نوع شاخص) شاخص |
اسم شاخص |
شماره ردیف |
حفاظتشده |
1031/ ± 750/0 |
ناهمگنی (تنوع) |
سیمپسون |
1 |
حفاظتنشده |
1012/ ± 7583/0 |
ناهمگنی (تنوع) |
سیمپسون |
2 |
حفاظتشده |
1015/ ± 2560/0 |
ناهمگنی (تنوع) |
شانون |
3 |
حفاظتنشده |
0996/ ± 2477/0 |
ناهمگنی (تنوع) |
شانون |
4 |
حفاظتشده |
1654/ ± 4050/0 |
یکنواختی |
ایونس |
5 |
حفاظتنشده |
1721/ ± 4921/0 |
یکنواختی |
ایونس |
6 |
حفاظتشده |
1104/ ± 2610/0 |
غنای گونهایی |
مارگالف |
7 |
حفاظتنشده |
1165/ ± 2560/0 |
غنای گونهایی |
مارگالف |
8 |
حفاظتشده |
0886/ ± 2198/0 |
غنای گونهایی |
منهینیک |
9 |
حفاظتنشده |
0924/ ± 2145/0 |
غنای گونهایی |
منهینیک |
10 |
جدول 7- آنالیز شاخصهای تنوع زیستی قارچهای اریزیفالز در منطقة حفاظتشده و مناطق اطراف آن در اشترانکوه
شاخص |
F(آزمون لون) |
سطح معنیداری |
t |
درجه آزادی |
سیمپسون |
064/0 |
803/0 |
058/0- |
18 |
شانون |
065/0 |
801/0 |
059/0 |
18 |
اوینس |
028/0 |
868/0 |
050/0 |
18 |
مارگالف |
008/0 |
929/0 |
031/0 |
18 |
منهینیک |
015/0 |
967/0 |
042/0 |
18 |
ضمن محاسبة عددی شاخصهای تنوع زیستی قارچهای اریزیفالز (جدول 6)، نتایج نشان دادند آزمون لون (F) برای ضرایب سیمپسون، شانون، مارگالف و منهینیک برای قارچهای اریزیفالز در ناحیة مرکزی و ناحیة پیرامونی اشترانکوه معنیدار نشد (p>0.05)؛ براساس این، t برای ضریب سیمپسون برابر با 058/0-، برای ضریب شانون برابر با 059/0، برای ضریب مارگالف برابر با 031/0 و برای ضریب منهینیک برابر با 042/0 بود که نشان داد با اطمینان 95/0 بین جمعیتهای گیاهی مناطق حفاظتشده و مناطق اطراف آنها ازنظر ضرایب تنوع سیمپسون، شانون، مارگالف و منهینیک برای گونههای قارچهای اریزیفالز تفاوت معنیدار وجود نداشت (p>0.05) (جدول7).
همچنین ضمن محاسبة عددی شاخصهای تنوع زیستی گیاهان آلوده به قارچهای اریزیفالز در منطقة حفاظتشده و مناطق اطراف آن (جدول 8)، با آنالیز شاخصهای تنوع زیستی گیاهان آلوده نتایج نشان دادند آزمون لون (F) برای ضرایب سیمپسون، شانون، مارگالف و منهینیک برای گونههای گیاهی حساس به قارچهای اریزیفالز ناحیة مرکزی و ناحیة پیرامونی معنیدار نشد (05/0p>)؛ براساس این، t برای ضریب سیمپسون برابر با 124/0، برای ضریب شانون برابر با 010/0، برای ضریب مارگالف برابر با 105/0 و برای ضریب منهینیک برابر با 111/0 بود که نشان دادند با اطمینان 95/0 بین جمعیتهای گیاهی مناطق حفاظتشده و مناطق اطراف آنها ازنظر ضرایب تنوع سیمپسون، شانون، مارگالف و منهینیک برای گونههای گیاهی حساس به قارچهای اریزیفالز تفاوت معنیدار وجود نداشت (05/0p>) (جدول 9).
در آنالیز همبستگی شاخصهای سیمپسون و شانون برای قارچهای اریزیفالز در مناطق حفاظتشده و مناطق اطراف آنها 261/0 = r برآورد شد؛ یعنی بین شاخص سیمپسون و شانون قارچهای اریزیفالز همبستگی مثبت و کاملاً معنیدار در حد 77 درصد وجود داشت که نشان میدهد اگر شاخص سیمپسون گیاهان آلوده افزایش یابد، به احتمال 77 درصد شاخص شانون آنها نیز همان اندازه افزایش مییابد و برعکس. همچنین مشخص شد بین شاخص مارگالف و منهینیک قارچهای اریزیفالز همبستگی مثبت و کاملاً معنیدار وجود داشت (88/0 = r) که نشان میدهد اگر شاخص مارگالف افزایش یابد، به احتمال 88 درصد شاخص منهینیک نیز همان اندازه افزایش مییابد و برعکس. بین شاخص سیمپسون و شانون گیاهان آلوده به قارچهای اریزیفالز همبستگی مثبت و کاملاً معنیدار وجود داشت (261/0 = r) که نشان میدهد اگر شاخص سیمپسون گیاهان آلوده افزایش یابد، به احتمال 77 درصد شاخص شانون آنها نیز همان اندازه افزایش مییابد و برعکس. بین شاخص مارگالف و منهینیک گیاهان آلوده به قارچهای اریزیفالز همبستگی مثبت و کاملاً معنیدار وجود داشت (88/0 = r) که نشان میدهد اگر شاخص مارگالف افزایش یابد، به احتمال 88 درصد شاخص منهینیک نیز همان اندازه افزایش مییابد و برعکس.
جدول 8- محاسبة عددی شاخصهای تنوع زیستی گیاهان آلوده به قارچهای اریزیفالز در منطقة حفاظتشده و مناطق اطراف آن در اشترانکوه
موقعیت منطقه |
میانگین ± خطای معیار |
خصوصیت (نوع شاخص) شاخص |
اسم شاخص |
شماره ردیف |
مرکزی |
3833/010773/0 ± |
ناهمگنی (تنوع) |
سیمپسون |
1 |
پیرامونی |
3657/0 10735/0 ± |
ناهمگنی (تنوع) |
سیمپسون |
2 |
مرکزی |
6356/00 ±/18792 |
ناهمگنی (تنوع) |
شانون |
3 |
پیرامونی |
6327/00 ±/21842 |
ناهمگنی (تنوع) |
شانون |
4 |
مرکزی |
0854/10 ±/30503 |
غنای گونهایی |
مارگالف |
5 |
پیرامونی |
1340/1 35197/0 ± |
غنای گونهایی |
مارگالف |
6 |
مرکزی |
4292/10 ±/13217 |
غنای گونهایی |
منهینیک |
7 |
پیرامونی |
4538/10 ±/17836 |
غنای گونهایی |
منهینیک |
8 |
جدول 9- آنالیز شاخصهای تنوع زیستی گیاهان آلوده به قارچهای اریزیفالز در منطقة حفاظتشده و مناطق اطراف آن در اشترانکوه
شاخص |
F (آزمون لون) |
سطح معنیداری |
t |
درجه آزادی |
سیمپسون |
53/0 |
903/0 |
124/0 |
18 |
شانون |
00/0 |
989/0 |
010/0 |
18 |
مارگالف |
036/0 |
918/0 |
105/0- |
18 |
منهینیک |
112/0 |
913/0 |
111/0- |
18 |
ﺑﺤﺚ و نتیجهگیری
بررسیهای تنوع زیستی با استفاده از شاخصهای مختلف تنوع بهمنظور توصیف و مقایسة وضعیت اکوسیستمها برای تصمیمگیری در مدیریت منابع طبیعی بسیار مهم است (31). یکی از این موضوعات بررسی تنوع زیستی عوامل بیماریزای گیاهی و گیاهان حساس و مقاوم به این بیماریها است. در مناطق حفاظتشده ازجمله منطقة اشترانکوه هیچگونه تحقیقی در رابطه با این موضوع انجام نشده است. عوامل بیماریزای قارچی ازجمله قارچهای اریزیفالز یکی از عوامل طبیعیاند که تأثیرات منفی بر گیاهان عرصههای طبیعی گذاشتهاند و احتمال کاهش تنوع و از بین رفتن یا ضعف گونههای گیاهی حساس یا کاهش اثرات بیولوژیکی این گونهها را دارند. همچنین، رفتار گیاهان در برابر پاسخ به آشفتگیها (مانند عوامل بیماریزای گیاهی) کاملاً اختصاصی است، اغلب بیش از یک استراتژی برای بقا در هر شرایط محیطی خواهند داشت (32) و حتی به نوع بیماری بستگی داشته و ممکن است از یک اقلیم به اقلیم دیگر نیز متفاوت باشد. بعضی بیماریها سبب خشکیدگی گیاه و از بین رفتن آن میشوند. بیماریهای ایجادشده در اثر قارچهای اریزیفالز به ندرت سبب از بین رفتن گیاه میشوند؛ اما با از دست دادن آب و مواد مغذی، اختلال در رشد و نمو گیاه، افزایش تنفس و تعرق و کاهش بازده فتوسنتز در گیاه استرس ایجاد میکنند و ضعف عمومی گیاه میزبان را باعث میشوند (9). این تحقیق ضمن شناسایی این قارچها و میزبانهای آنها در پاسخ به این سؤال انجام شد که ممکن است در اثر سالیان زیاد این قارچهای بیماریزا باعث حذف بعضی گونههای گیاهی در مناطق حفاظتشده در مقایسه با مناطق مجاور آنها یا برعکس شده باشد. پس از شناسایی این گیاهان و گونههای قارچی آلودهکنندة آنها مشخص شد هیچگونه گزارشی از بیشتر گونههای میزبان این قارچها در منابع داخلی کشور یا خارجی وجود ندارد و انجام این تحقیق روی این گیاهان برای نخستینبار بوده است. همچنین با توجه به نتایج بهدستآمده از شاخصهای تنوع شانون و سیمپسون و شاخصهای غنای مارگالف و منهینگ در منطقة حفاظتشده و مناطق حفاظتنشدة اطراف این مناطق اختلاف معنیداری مشاهده نشد (جداول 7 و 9) و مشخص شد در این منطقه تنوع عوامل بیماریزای گیاهی میتواند بیشتر متأثر از عوامل اقلیمی و تا حدودی نیز براساس نوع میزبانهای این قارچها باشد؛ گفتنی است مناطق حفاظتشده و مناطق اطراف آنها ازنظر اقلیمی تقریباً یکساناند و میزبانهای آنها نیز تا حدودی مشابهاند؛ بنابراین، شاخصهای تنوع زیستی این مناطق میتوانند مشابه باشد. همچنین در ناحیة مرکزی، ورود گردشگران در چند ماه از سال و عواملی مانند آتشسوزی و تخریب گیاهان توسط بعضی افراد اثرات منفی روی این گیاهان منطقه دارند که باعث کاهش تنوع زیستی میشوند، تا حدودی شرایط پوشش گیاهی منطقه را شبیه به ناحیة پیرامونی میکنند و باعث از بین رفتن اختلافات پوشش گیاهی و تنوع زیستی دو منطقه میشوند. گفتنی است شاخص تنوع سیمپسون بین صفر و یک تغییر میکند؛ بنابراین، هرچه این شاخص به صفر نزدیکتر باشد، تنوع گونهایی پایینتر است (33). مقادیر شاخص شانون معمولاً بین 5/1 تا 5/3 هستند؛ در موارد استثنایی میتوانند کمتر از 5/1 تا 5/3 باشند (34). به تعداد گونه در واحد سطح معینی از جامعه، غنای گونهایی گفته میشود که همه گونهها را دربرمیگیرد؛ اما به نحوة توزیع همه افراد در بین این گونهها یکنواختی گفته میشود و از ترکیب این دو مؤلفه، تنوع گونهایی به دست میآید که به مفهوم سنجش غنای گونهایی توسط یکنواختی است (35). اﮔﺮ ﻏﻨﺎی ﮔﻮﻧﻪایی در ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم آن، ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﺮای ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد، روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی حساس به قارچهای اریزیفالز در دو ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺑﺮرﺳﻲشده ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻴﻦ ﺗﻌﺪاد و ﺗﻨﻮع گونهها در دو ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻣﺮﻛﺰی و ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ ﺗﻔﺎوت چشمگیری ازنظر آماری وﺟﻮد ندارد (جداول 12 و 13). در ﻣﻘﺎﺑﻞ، در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺎرج از ﻣﺮز ﺣﻔﺎﻇﺖ، ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی درﺧﺘﻲ و درﺧﺘﭽﻪای ﺑﻪ ﺷﺪت زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ (ﻧﺎﺷـﻲ از وﺟـﻮد اﻧﺴـﺎن و دام) و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻬﺮهﺑﺮداریﻫـﺎی ﺑـﻲروﻳـﻪ ﻗـﺮار دارند ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺸﺎر ﺑـﻪ ﻛـﺎﻫﺶ ﺗﻨـﻮع و ﻛـﺎﻫﺶ ﻏﻨﺎی ﮔﻮﻧﻪایی درﺧﺘﻲ و درﺧﺘﭽﻪای ﻣﻨﺠـﺮ ﻣﻲﺷﻮد. وﺟـﻮد اﻧﺴﺎن و ﺑﻬﺮهﺑﺮداری ﻧﺎﻣﺘﻌﺎدل و ﺑﻴﺶ از ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻧﺴﺎن از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد ﭘﺎﻳﻪﻫﺎی درﺧﺘﻲ و درﺧﺘﭽﻪای و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺎج ﭘﻮﺷﺶ درﺧﺘﻲ و درﺧﺘﭽﻪای ﺷـﺪه اﺳـﺖ. در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی انجامشده روی ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﮔﻴـﺎﻫﻲ، ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﭼـﻮﺑﻲ ﺑـﻲﺗﺄﺛﻴﺮ ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﻢﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ (36، 37، 38، 39)؛ اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ ایدهها، در ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎی دﻳﮕﺮی این اعتقاد وجود دارد که در ﻣﻨـﺎﻃﻘﻲ با ﻋﻮاﻣـﻞ ﺗﺨﺮﻳـﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ، ﻛﺎﻫﺶ ﻏﻨﺎی ﮔﻮﻧﻪایی در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻨﻄﻘـﻪای و ﻧﺎﺣﻴﻪای رخ ﻣﻲدﻫـﺪ (40). با توجه به بررسی انجامشده صرفنظر از هر دو نظریة بالا اختلاف معنیداری بین گونههای حساس به قارچهای اریزیفالز مشاهده نشد که مشخص میکند نوع حفاظت از گونههای گیاهی در شاخصهای تنوع زیستی گونههای حساس به قارچهای اریزیفالز در این مناطق بیتأثیر است (جدول 13). ﺑﺎﻳد ﺗﻮﺟـﻪ داﺷـﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﺎﻣﻞ در ﻳـﻚ ﻧﺎﺣﻴـﻪ و رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻛﻠﻴﻤﺎﻛﺲ اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻨﻮع زﻳﺴـﺘﻲ و ﻏﻨـﺎی ﮔﻮﻧﻪایی ﻫﻤﺮاه ﻧﻴﺴﺖ و حتماً ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ بالاترین ﺗﻨـﻮع ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ (41). درﻣﺠﻤﻮع، در ﻣﻨﻄﻘة ﺣﻔﺎﻇـﺖﺷﺪة اﺷﺘﺮانکوه، ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻔﺎﻇـﺖ ﮔﻮﻧـﻪﻫـﺎی گیاهی ﺳﺒﺐ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺗﻨﻮع زیستی ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی حساس به قارچهای اریزیفالز در ناحیهﻫﺎی ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ و ﻣﺮﻛﺰی ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻨﻮع در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪای، ﺑﺎﻳـﺪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن ﻣﻨﻄﻘـﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ را ﺑـﺮای ﻫﻤﺔ ﻣﻨﺎﻃﻖ در نظر گرفت (42)؛ اﻣـﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴـﺔ ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ در دو ناحیة ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ و ﻣﺮﻛـﺰی در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﺑـﺎ وﺟـﻮد ﻏﻨـﻲﺗـﺮﺑـﻮدن ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی زﻳﺴﺘﻲ در ناحیة ﻣﺮﻛﺰی ﻳـﻚ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺣﻔﺎﻇﺖﺷـﺪه، ﺣﻔﺎﻇـﺖ ﺷـﺪﻳﺪ ممکن است سبب اﻓـﺰاﻳﺶ ﻏﺎﻟﺒﻴﺖ ﮔﻮﻧﻪایی و به دنبال آن ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻨﻮع شود. مطالعة پوشش گیاهی و عوامل آسیبرسان به این گیاهان در حل مسائل اکولوژیکی مانند حفاظت بیولوژیکی و مدیریت منابع طبیعی مفید است (43). گونههای گیاهی بررسیشده شکلهای زیستی متفاوتی داشتهاند که بیشترین شکل زیستی همیکریپتوفیتها بودند که در ناحیة مرکزی 38/52 درصد و در ناحیة پیرامونی 68/73 درصد گونهها را شامل میشد (اشکال 9، 10 و 14). بعد از آن، شکل زیستی تروفیتها بیشترین گونههای گیاهی حساس به قارچهای اریزیفالز را با میزان 04/19 درصد در ناحیة مرکزی و 79/15 درصد در ناحیة پیرامونی داشتند که با مطالعات فلورستیک قهرمانینژاد و عاقلی در زاگرس همخوانی دارد (44) و مشخص میکند فراوانی این شکلهای زیستی حساس به قارچهای اریزیفالز در منطقة بررسیشده ناشی از فراوانی آنها است. همچنین، فراوانی تروفیتها میتواند ناشی از تخریبهای انجامشده در پوشش گیاهی منطقه باشد (45)؛ بهطوریکه دادههای حاصل نیز صحت این بحث را اثبات خواهند کرد؛ چون میزان تروفیتها در منطقة حفاظتنشده بیشتر است. قهرمانینژاد و عاقلی (44) در بررسی فلور پارک ملی کیاسر همیکرپتوفیتها را بهعنوان فراوانترین شکل زیستی مناطق کوهستانی زاگرس بیان کردند. در این پژوهش بعد از همیکریپتوفیتها، تروفیتها با 32 گونه فراوانی بیشتری داشتند (اشکال 7، 8 و 12) که احتمالاً بهعلت تخریبهایی است که در منطقه صورت گرفته است؛ علاوه بر این، بارش کم و خشکسالیهای اخیر باعث افزایش این گیاهان در منطقه شده است. حبیبی و همکاران نیز اظهار داشتند فراوانی تروفیتها به عواملی مانند مداخلة انسانی مربوط است که برای توسعة گیاهان یکساله فرصت مناسبی ایجاد میکند (43). بتولی اعتقاد دارد فراوانی همیکریپتوفیتها در یک منطقه نقش تعیینکنندهای در تثبیت خاک دارد و پناهگاهی برای توسعة دیگر عناصر زیستی همچون تروفیتها فراهم میکند (45). وجود درصد کم ژئوفیتها در منطقه نیز نشاندهندة کمبودن عمق خاک و فرسایش خاک است (46). همچنین، ژئوفیتها در شرایط دمایی سرد بهصورت ریزوم، پیاز و غده در زیر خاک باقی میمانند و هیچ عضوی از آنها در فصل سرد سال دیده نمیشود. ازنظر کورولوژی (Curology) بیشترین فراوانی بهترتیب مربوط به عناصر ناحیة ایران - تورانی است (جداول 4 و 5). با توجه به اینکه بیشتر گونههای منطقه به عناصر رویشی ایرانی - تورانی مربوطاند، میتوان نتیجه گرفت این منطقه به ناحیة ایرانی - تورانی تعلق دارد. با توجه به اینکه فلور هر منطقه بازتابی از عوامل مختلف اکوسیستمی در طول دوران مختلف زمینشناختی است، ارزش مطالعات فلوریستیک دو چندان نمود مییابد (47). همچنین براساس طبقهبندی ارتفاعی گیاهان آلوده و گونة قارچهای بیماریزا در سه محدودة ارتفاعی بررسیشده، بیشترین درصد فراوانی گونههای قارچی مربوط به گونة L. taurica بود؛ بهطوریکه در محدودة ارتفاعی1900 تا 2100 حدود 77/30 درصد، در محدودة ارتفاعی 2100 تا 2300 حدود 45/45 درصد و در محدودة ارتفاعی 2300 تا 2500 حدود 40 درصد فراوانی گونههای قارچی را شامل میشد (اشکال 3، 4، 5 و 6). ازنظر تعداد گونة قارچی شناساییشده در این سه محدودة ارتفاعی، محدودة 3100 تا 2300 متر تعداد گونه کمتری شناسایی شد (شکل 6). محدودة 1900 تا 2100 ازنظر تیرههای گیاهی آلوده به قارچهای اریزیفالز درصد فراوانی بالاتری را نشان داد (شکل 10) که به نظر میرسد ارتفاعات پایینتر بهدلیل داشتن شرایط اقلیمی مناسبتر ازجمله دما برای این قارچها، فراوانی و تنوع بیشتری دارند. بیشترین درصد فراوانی نسبی قارچها در محدودة ارتفاعی 1900 تا 2100 متر بود و دو محدودة ارتفاعی دیگر فراوانی نسبی کمتری داشتند (اشکال 3 و 6). کمبودن فراوانی و تنوع قارچهای اریزیفالز در محدودة ارتفاعی 2100 تا 2300 به احتمال زیاد بهعلت نوع توپوگرافی و سنگلاخیتربودن منطقه است و نمیتواند بهعلت شرایط اقلیمی یا نوع حساسیت گیاهان باشد؛ چون دو محدودة ارتفاعی پایینتر و بالاتر از منطقة مذکور فراوانی و تنوع بیشتری دارند (اشکال 4، 5 و 6). در این تحقیق بیشترین فراوانی نسبی در هر دو منطقه مربوط به گونة Leveillula taurica (Lev.) Arnaud بود (اشکال 13 و 14). این گونه بهطور گستردهای در جهان روی گونههای مختلف از جنسهای مختلف حدود 49 خانوادة گیاهی منتشر شده است. این قارچ در مناطق گرمتر و خشک جهان، مناطق مدیترانهای، قسمتهای جنوبی اروپا و از پرتغال تا اوکراین، مناطق آسیای صغیر، تمام آسیای مرکزی، مغولستان، چین، تایوان، ژاپن، پاکستان، اقیانوسیه، آفریقا (از شمال تا جنوب آفریقا) و آمریکا (قسمت جنوبی آمریکا و آمریکای مرکزی) پراکنش دارد (48). در ایران روی گونههای مختلفی از 46 جنس گیاهی گزارش شده است (49) که دلیل فراوانی آن در این منطقه نیز میتواند ناشی از وسعت پراکنش آن، مناسببودن شرایط اقلیمی منطقه برای رشد آن روی گونههای گیاهی حساس و وجود فراوانی گونههای گیاهی حساس به این گونة قارچی در این منطقه باشد. بهطور کلی در این تحقیق ضمن شناسایی گونههای گیاهی آلوده به قارچهای اریزیفالز و گونههای قارچی آلودهکنندة آنها مشخص شد اختلاف بین شاخصهای تنوع زیستی بین مناطق حفاظتشده و مناطق اطراف آنها ازنظر آماری معنیدار نبوده و اختلاف بین تنوع زیستی آنها بیشتر متأثر از اقلیم بوده است. همچنین، همبستگی بین شاخصهای تنوع و شاخصهای غنا با هم مثبت و معنیدار بوده است؛ یعنی میتوان هرکدام از شاخصهای تنوع و غنا را جداگانه برای این نوع تحقیق استفاده کرد.