نوع مقاله : پژوهشی- فارسی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای تخصصی بهداشت مواد غذایی، گروه بهداشت مواد غذایی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
2 استاد، گروه بهداشت مواد غذایی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Pseudomonas is asignificant spoilage bacterium in poultry meat, impacting its organoleptic properties. This study investigated the prevalence of antibiotic resistance and virulence genes of Pseudomonas isolated from broiler poultry sold in Tehran, Iran. Over a year, 400 poultry meat samples (chichen, tukey, duck, quail, goose) were collected. Additionally, swap samples were taken vendors’ hands, knives, cutting boards, and refrigerators. All samples were transferred in sterile conditions to the laboratory of the Veterinary Department of Tehran Province for testing. PCR analysis identified virulence genes (ToxA, exoS, exoU) in isolated strains. A total of 25.75% (103/400) of poultry meat samples, were contaminated with Pseudomonas. Contamination rates varied across poultry types (chicken: 26.67%, 1turkey: 31%, duck: 54%, quail: 2%, goose: 8%. PCR identified that 8 chicken samples, 5 duck samples, and 2 goose samples were infected with toxA, exoS, and exoU genes, respectively. The highest antibiotic resistance was observed for gentamicin (89%) and tetracycline (81%). Moreover, swaps from refrigerators and vendors’ hands showed the highest contamination. This study highlights the high prevalence of Pseudomonas in Tehran’s broiler poultry, with concerning levels of antibiotic resistance and virulace genes. Improved hygines practices and judicious antibiotic use in poultry production are crucial to mitigate these risks.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
پیش‌بینی می‌شود امنیت غذایی در دهه‌های آینده به دلیل رشد سریع جمعیت جهانی و افزایش تقاضای پروتئین حیوانی دستخوش تغییراتی قرار گیرد. تخمین زده شده است که تا سال 2050، جمعیت جهان به حدود 8/9 میلیارد نفر برسد و تقاضا برای غذا 60 درصد افزایش یابد (1)؛ بنابراین، گوشت (سفید یا قرمز) یکی از مواد غذایی مصرفی مردم در سراسر دنیا است که به دلیل گرانی گوشت قرمز در دنیا، به‌خصوص کشورهای درحال توسعه، خواه‌ناخواه گرایش مردم به مصرف گوشت پرندگان افزایش یافته است؛ زیرا در کشورهای مذهبی، محدودیت مصرف گوشت پرندگان به‌ندرت وجود دارد؛ اما در مصرف گوشت برخی حیوانات، دستورات مذهبی مانع مصرف شده است. برخی داده‌های اپیدمیولوژیک ارتباط احتمالی بین مصرف گوشت (قرمز یا سفید) و افزایش خطر ابتلا به انواع سرطان، بیماری‌های قلبی عروقی و متابولیک را نشان داده‌اند؛ اما مصرف گوشت در تکامل انسان، به‌ویژه رشد مغز مهم است (2).
در سنوات گذشته بر اثر ترویج و توسعه صنعت مرغداری، تولید گوشت پرندگان افزایش یافته است؛ اما به مسئله بازرسی گوشت پرندگان توجه کمتری شده است و متأسفانه مصرف گوشت طیور غیربهداشتی فاجعه‌آفرین شده است. در زمان حاضر در مرغداری‌های صنعتی و غیرصنعتی کشور ما، کشتار طیور بسیار بی‌رویه است و بعضاً بر مبنای اصول بهداشتی انجام نمی‌شود (3, 4). امروزه کیفیت و ایمنی فرآورده‌های گوشتی طیور تقریباً در تمام دنیا موضوع حائز اهمیتی است. در کشتارگاه‌های طیور، عملیات متداول فرآوری شامل جوشاندن، پرکنی، سردکردن و بسته‌بندی است. چنانچه عملیات نام‌برده به‌درستی و در شرایط مطلوب انجام نشود، سبب شیوع آلودگی‌های ناشی از پاتوژن‌های باکتریایی می‌شود (5). از مهم‌ترین باکتری‌ها می‌توان به اشرشیاکلای، سالمونلا، سودوموناس، کمپیلوباکتر، کلیفرم و ... اشاره کرد که علاوه بر بروز عفونت و مسمومیت، خسارات اقتصادی چشمگیری همچون ایجاد ضایعات مواد غذایی و بی‌اعتمادی مصرف‌کننده را می‌توانند ایجاد کنند (6). در میان باکتری‌های عامل فساد که بر کیفیت و ماندگاری گوشت طیور تأثیر می‌گذارند، جنس سودوموناس غالب است (7, 8).
سودوموناسها یکی از مهم‌ترین جنس‌های موجود در خانواده سودوموناسه به حساب می‌آیند و ساکنان معمولی خاک، آب شیرین و محیط‌های دریایی هستند. یکی از پاتوژن‌های فرصت‌طلب سودوموناس آئروژینوزا است که باعث بیماری‌های انسانی می‌شود. بیشتر سویه‌ها باکتریوسین‌ها را سنتز می‌کنند (5, 9, 10). باکتری‌های موجود در این جنس همگی میله‌ای شکل، مستقیم یا کمی منحنی، گرم منفی و بدون اسپور هستند. این باکتری‌ها توسط یک یا تعدادی فلاژل قطبی متحرک هستند؛ به استثنای گونه سودوموناس مالئی که فاقد فلاژل است (11, 12). سودوموناسها قادرند کربوهیدرات‌ها را اکسید و بدون تولید گاز، اسید ایجاد کنند. این باکتری‌ها قادر به انجام واکنش‌های تخمیری یا فتوسنتتیک نیستند (9, 10).
مقاومـت بالای این باکتری در برابر مواد ضـدمیکروبی ازجمله آنتی‌بیوتیک‌ها مانند انواع بتالاکتاماز‌ها، پنی‌سیلین‌ها، سفالوسپورین‌ها و سولفانامیدها باعث پیچیده‌ترشـدن درمان عفونت‌هـای ناشـی از ایـن بـاکتری و تبدیل آن به یکی از معضلات بزرگ پزشکی شده است. علاوه بر این، مقاومت کینولون (نالیدیکسیک اسید، سیپروفلوکساسین، افلوکساسین و غیره) به‌طور فزاینده‌ای گزارش شده است. با توجه به اینکه این بـاکتری جـزء باکتری‌های کم‌نیـاز بـرای رشـد است، می‌تواند به‌راحتـی در محـیط اطـراف بـاقی بماند و به بیماران مستعد منتقل شـود. طبـق گزارش‌های موجود، ایـن بـاکتری مقـام اول ایجــاد عفونــت‌هــای بیمارســتانی در مراکــز درمانی سوختگی را دارد و بیشتر عفونت‌ها را در بیماران سوختگی سبب می‌شود (12, 13). در همین راستا، هدف از مطالعه حاضر، بررسی شیوع مقاومت آنتیبیوتیکی و ژن‌های حدت گونه‌های سودوموناس در طیور گوشتی عرضه‌شده در شهرستان تهران، ایران است.
مواد و روش‌ها
نمونه‌گیری: تعداد 400 نمونه گوشت طیور در مدت یک سال جمع‌آوری شد. نمونه‌ها شامل گوشت مرغ (150 نمونه)، بوقلمون (100 نمونه)، اردک (50 نمونه)، بلدرچین (50 نمونه) و غاز (50 نمونه) بودند. در حین جمع‌آوری نمونه‌ها با رعایت اصول و ملاحظات اخلاقی و کسب اجازه از عرضه‌کنندگان محصولات طیور، آلودگی‌های کلی‌فرمی از نمونه‌های دست، چاقو، تخته و یخچال محل‌های عرضه سوآپ گرفته شد. نمونه‌ها در شرایط سترون به آزمایشگاه اداره دامپزشکی استان تهران، برای انجام آزمایشات انتقال داده شدند.
روش جست‌وجوی سودوموناس: به‌منظور جداسازی سودوموناس از نمونه‌های گوشت طیور، 25 گرم از نمونه‌ها با 225 میلی‌لیتر از محیط کشت مایع پپتون واتر هموژن شد. در این مرحله باکتری غنی‌شده در محیط پپتون واتر به‌صورت متراکم در محیط کشت انتخابی Pseudomonase Cetrimide agar (Merck, Germany) کشت شد و بعد از 24 ساعت انکوباسیون در 37 درجه سانتی‌گراد، کلنی‌های مشکوک به سودوموناس (کلنی‌های واجد رنگدانه سبز - آبی) انتخاب شدند و به‌منظور تأیید گونه آئروژینوزا تست‌های بیوشیمیایی نظیر تخمیر قند لاکتوز، مصرف سیترات، اندول، اکسیداز،DNase و همولیز در محیط آگار خون‌دار روی آنها انجام گرفتند. کلنی‌هایی که واجد باکتری‌های لاکتوز منفی، سیترات مثبت، اندول منفی، اکسیداز مثبت، DNase منفی و همولیتیک بودند، به‌عنوان کلنی سودوموناس انتخاب و شمارش شدند (14, 15). سپس شناسایی مولکولی باکتری‌های جداسازی‌شده، به روش واکنش زنجیرهای پلیمراز با به‌کارگیری پرایمرهای اختصاصی جنس و گونه (جدول 1) به‌صورت PCR دوگانه انجام شد. ژنوم آنها به روش جوشاندن استخراج شد. در این روش از دو کلنی باکتری 16 ساعته استفاده شد. کلنی‌ها در یک لوله آزمایش حاوی یک میلی‌لیتر آب مقطر قرار داده شدند و به مدت 10 دقیقه در حمام آب، جوشانده و سپس به مدت 5 دقیقه با سرعت 1000 دور در دقیقه (rpm) سانتریفیوژ شدند. پنج میکرولیتر از مایع رویی برای PCR استفاده شد (16).
جست‌وجوی ژن‌های حدت سودوموناس: در تمامی واکنش‌های PCR از دستگاه ترموسایکلر گرادیانت (اپندورف، آلمان) استفاده شد. فرایند تکثیر ژن در 25 میکرولیتر مخلوط شامل 1 واحد آنزیم Taq DNA Polymerase (Fermentas, Lithuania)، 200 میکرومول dNTP (Fermentas, Lithuania)، 5/2 میکرولیتر محلول بافر 10x (Fermentas, Lithuania)، 1 میکرومول کلرید منگنز (Fermentas, Lithuania)، 10 پیکومول از هرکدام از پرایمرها، 3 میکرولیتر DNA الگو و 25 میکرولیتر آب مقطر استریل انجام شد (16, 17). در پایان، ژل‌ها با استفاده از دستگاه Gel Documentationمشاهده و بررسی شدند.
جدول 1- لیست پرایمرهای استفاده‌شده برای ردیابی ژن‌های حدت سودوموناس
Table 1- List of primers used to detect virulence genes of Pseudomonas
|
برنامه دمایی PCR |
منبع |
اندازه باند |
پرایمر |
ژن |
|
واسرشت اولیه ℃95- 3 دقیقه واسرشت ℃95- 30 ثانیه اتصال پرایمر ℃58- 30 ثانیه طویل‌سازی ℃72- 30 ثانیه طویل‌سازی نهایی ℃72- 3 دقیقه |
(18)
|
270 |
toxA F: CTGCGCGGGTCTATGTGCC toxA R: GATGCTGGACGGGTCGAG |
toxA |
|
واسرشت اولیه ℃95- 5 دقیقه واسرشت ℃95- 45 ثانیه اتصال پرایمر ℃60- 45 ثانیه طویل‌سازی ℃72- 45 ثانیه طویل‌سازی نهایی ℃72- 5 دقیقه |
|
444 |
exoS F: CGTCGTGTTCAAGCAGATGGTGCTG exoS R: CCGAACCGCTTCACCAGGC |
exoS |
|
واسرشت اولیه ℃95- 7 دقیقه واسرشت ℃95- 1 دقیقه اتصال پرایمر ℃61- 1 دقیقه طویل‌سازی ℃72- 1 دقیقه طویل‌سازی نهایی ℃72- 5 دقیقه |
(18) |
3308 |
exoY F: TATCGACGGTCATCGTCAGGT exoY R: TTGATGCACTCGACCAGCAAG |
exoY |
شمارش کلیفرم: ابتدا 5 گرم از نمونه وزن شد و سپس نمونه‌ها به روش Serial dilution، رقت‌سازی و تا رقت 5- آماده شدند. سپس دو رقت آخر به روش پورپلیت در محیط کشت VRBA (Violet Red Bile Agar)، (Mirmediam, Iran) به‌صورت خطی کشت داده شدند و پلیت‌ها در دمای 40 درجه به مدت 24 ساعت، انکوبه و کلنی‌های نارنجی یا صورتی رنگ شمارش شدند (20).
شمارش کلی (Total count): ابتدا 5 گرم از نمونه‌ها، رقیق‌سازی و تا رقت 5- آماده‌سازی شد و به روش پورپلیت در دمای 37 درجه سانتی‌گراد به مدت 24 ساعت در محیط کشت پلیت‌کانت‌آگار به‌صورت خطی کشت داده و کلنی‌های رشدکرده در پلیت شمارش شدند (20).
نحوه سنجش آنتی‌بیوگرام: تست آنتی‌بیوگرام به روش Disk_Diffusion انجام گرفت. بعد از تهیه سوسپانسیون میکروبی مطابق با محلول استاندارد 5/0 مک‌فارلند، در محیط کشت مولر - هینتون‌آگار (Italy, liofilchem) کشت داده شد و پس از آن، دیسک‌های آنتی‌بیوگرام، شامل آمپی‌سیلین (AM)، پنی‌سیلین (PEN)، جنتامایسین (GM)، سولفامتاکساوزل (SXT)، آموکسی‌کلاو (AMC)، تتراسایکلین (TE)، ونکومایسین (Va)، سفازولین (SE) و اولندامایسین (OL) روی محیط کشت قرار داده شدند. پس از 24 ساعت انکوباسیون، با تعیین قطر هاله‌های عدم رشد، میزان حساسیت جدایه‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها مشخص شد (21).
تجزیه و تحلیل داده‌ها: شیوع آلودگی به سودوموناس با استفاده از آزمون آماری ANOVA انجام شد. همچنین، حدود اطمینان 95 درصد برای شیوع محاسبه شد. شیوع آلودگی به سودوموناس در بین انواع ابزارها با استفاده از آزمون کوکران Q مقایسه شد. برای ارزیابی مقاومت آنتیبیوتیکی، از روش نانپارامتریک فریدمن و برای تجزیه و تحلیل‌های آماری از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 استفاده شد.
نتایج
نتایج شمارش و جداسازی سودوموناس از نمونه‌های گوشت طیور: در جدول 2، نتایج شمارش و جداسازی سودوموناس از نمونه‌های گوشت طیور آورده شده‌اند. نتایج نشان دادند از مجموع 400 نمونه گوشت طیور، 103 نمونه (75/25 درصد) به سودوموناس آلوده بودند. بیشترین و کمترین میزان آلودگی به‌ترتیب مرغ 40 نمونه، بوقلمون 31 نمونه، اردک 27 نمونه، غاز 4 نمونه و بلدرچین 1 نمونه بود. به بیانی دیگر، از 150 نمونه مرغ40 نمونه (67/26 درصد)، از 100 نمونه بوقلمون 31 نمونه (31 درصد)، از 50 نمونه اردک (54 درصد)، 50 نمونه بلدرچین 1 نمونه (2 درصد) و از 50 نمونه غاز (8 درصد) به سودوموناس آلوده بودند. نتایج نشان دادند بیشترین و کمترین درصد آلودگی به‌ترتیب برای اردک (54 درصد)، بوقلمون (31 درصد)، مرغ (67/26 درصد)، غاز (8 درصد) و بلدرچین (2 درصد) بود. ارزیابی‌های آماری نشان دادند بین آلودگی به سودوموناس و نمونه‌های طیور عرضه‌شده در شهرستان تهران، ارتباط آماری معنی‌داری وجود ندارد (p<00/05)؛ اما بین شیوع آلودگی به سودوموناس در نمونه‌های غاز و بلدرچین ارتباط آماری معنی‌دار بود (p<00/05).
جدول 2- نتایج شیوع آلودگی به سودوموناس در گوشت طیور عرضه‌شده در شهرستان تهران
Table 2- Results of prevalence of Pseudomonas contamination in poultry meat sold in Tehran city
|
سطح معنی‌داری |
عدم آلودگی |
آلودگی |
مجموع نمونه‌ها |
نوع نمونه |
|
|
Ns08/0
|
110 نمونه (3/73 درصد) |
40 نمونه (67/26 درصد) |
150 |
مرغ |
|
|
69 نمونه (69 درصد) |
31 نمونه (31 درصد) |
100 |
بوقلمون |
||
|
23 نمونه (46 درصد) |
27 نمونه (54 درصد) |
50 |
اردک |
||
|
49 نمونه (98 درصد) |
1 نمونه (2 درصد) |
50 |
بلدرچین |
||
|
46 نمونه (92 درصد) |
4 نمونه (8 درصد) |
50 |
غاز |
||
|
- |
297 نمونه (25/74) |
103 نمونه (75/25 درصد) |
400 |
مجموع |
|
ns: تفاوت بین آلودگی در نمونه‌های مختلف معنی‌دار نیست
نمودار 1- نتایج شیوع آلودگی به سودوموناس در گوشت طیور عرضه‌شده در شهرستان تهران
Chart 1- The results of the prevalence of Pseudomonas contamination in poultry meat sold in Tehran
نتایج PCR نمونه‌های گوشت طیور: نتایج PCR نشان دادند از بین 400 نمونه گوشت طیور عرضه‌شده در شهرستان تهران، 8 نمونه مرغ، 5 نمونه اردک و 2 نمونه غاز به‌ترتیب به ژن‌هایToxA ، exoS و exoU آلوده بودند. مجموع آلودگی به ژن‌ها در مطالعه حاضر 75/3 درصد بود. آنالیزهای آماری نشان دادند بین ژن‌های سودوموناس جداشده از گوشت طیور عرضه‌شده در شهرستان تهران ارتباط آماری معنی‌داری وجود ندارد (p<00/05).
نتایج ارزیابی شیوع آلودگی به سودوموناس در ابزار عرضه‌کنندگان: نتایج نشان دادند به‌ترتیب بیشترین و کمترین شیوع آلودگی مربوط به یخچال‌ها (80 درصد)، دست عرضه‌کنندگان (60 درصد)، ترازو (55 درصد)، تخته گوشت (35 درصد) و چاقو (25 درصد) بود.
جدول 3- نتایج PCR شیوع آلودگی به ژن‌هایTox A ، exoS و exoU سودوموناس در گوشت طیور عرضه‌شده در شهرستان تهران
Table 3- PCR results of prevalence of contamination with Tox A, exoS and exoU genes of Pseudomonas in poultry meat supplied in Tehran city
|
نوع نمونه |
مجموع نمونه‌ها |
Tox A |
exoS |
exoU |
سطح معنی‌داری |
|
مرغ |
150 |
8 |
- |
- |
ns0128/0
|
|
بوقلمون |
100 |
- |
- |
- |
|
|
اردک |
50 |
- |
5 |
- |
|
|
بلدرچین |
50 |
- |
- |
- |
|
|
غاز |
50 |
- |
- |
1 |
|
|
مجموع |
400 |
2 درصد |
25/1 درصد |
25/0 درصد |
ns: تفاوت بین آلودگی به ژن‌های مختلف، در نمونه‌های مختلف معنی‌دار نیست
جدول 4- نتایج ارزیابی شیوع آلودگی به سودوموناس در ابزار عرضه‌کنندگان گوشت طیور در شهرستان تهران
Table 4- The results of evaluating the prevalence of Pseudomonas contamination in the tools of poultry meat suppliers in Tehran
|
نمونه‌ها |
تعداد نمونه اخذشده |
آلودگی به سودوموناس |
|||
|
تعداد موارد مثبت |
شیوع * |
حدود 95 درصد برای شیوع |
|||
|
حد پایین |
حد بالا |
||||
|
چاقو |
20 |
5 |
25 درصدbc |
3/35 درصد |
2/86 درصد |
|
یخچال |
20 |
16 |
80 درصدa |
7/0 درصد |
2/27 درصد |
|
تخته گوشت |
20 |
7 |
35 درصد bc |
7/63 درصد |
1/97 درصد |
|
ترازو |
20 |
11 |
55 درصد abc |
4/29 درصد |
1/76 درصد |
|
دست عرضه‌کنندگان |
20 |
12 |
60 درصد a |
9/2 درصد |
3/36 درصد |
* حروف انگلیسی متفاوت، اختلاف آماری معنی‌دار در شیوع آلودگی نشان می‌دهد.
اعداد عبارت‌اند از میانگین ± انحراف معیار a, b: محصولات با حروف لاتین متفاوت اختلاف آماری معنی‌دار دارند (p<0.05).
نتایج ارزیابی مقاومت جدایه‌ها به سودوموناس در گوشت طیور عرضه‌شده: نتایج ارزیابی‌های آنتیبیوتیکی (جدول 6) نشان دادند بیشترین مقاومت مربوط به جنتامایسین و اولندامایسین و کمترین مقاومت مربوط به ونکومایسین و سفازولین بود.
جدول 5- شیوع آلودگی کلی‌فرمی در گوشت طیور عرضه‌شده در شهرستان تهران برحسب cfu/g
Table 5- Prevalence of coliform contamination in poultry meat sold in Tehran in terms of cfu/g.
|
شمارش کلی باکتری‌ها |
آلودگی کلی‌فرمی |
مجموع نمونه‌ها |
نمونه‌ها |
|
|
|
3/2 log cfu/g 01/0 ±b |
100< |
150 |
مرغ |
|
|
|
5/2 log cfu/g 01/0 ±b |
100< |
100 |
بوقلمون |
|
|
|
3 80/ log cfu/g 01/0 ±ab |
100< |
50 |
اردک |
||
|
10/4 log cfu/g 01/0 ±ab |
100< |
50 |
بلدرچین |
||
|
95/3 log cfu/g 01/0 ±ab |
100< |
50 |
غاز |
||
جدول 6- وضعیت مقاومت سودوموناس نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های مختلف
Table 6- Status of Pseudomonas resistance to different antibiotics
|
نوع آنتی‌بیوتیک |
وضعیت مقاومت به سودوموناس |
|
آمپی‌سیلین (AM) |
73 درصد |
|
پنی‌سیلین (PEN) |
74 درصد |
|
جنتامایسین (GM) |
89 درصد |
|
سولفامتاکساوزل (SXT) |
71 درصد |
|
آموکسی‌کلاو (AMC) |
73 درصد |
|
تتراسایکلین (TE) |
81 درصد |
|
ونکومایسین (Va) |
67 درصد |
|
سفازولین (SE) |
64 درصد |
|
اولندامایسین (OL) |
78 درصد |
شکل 1. ژل حاصل از الکتروفورز محصول PCR. الف: قطعه 270 جفت‌بازی ژن toxA (چاهک M: مارکر 100 جفت‌بازی سیناکلون، ایران، چاهک‌های 1-5 ایزوله‌های مطالعه‌شده، NC: کنترل منفی). ب: قطعه 444 جفت‌بازی ژن exoS (چاهک M: مارکر 100 جفت‌بازی سیناکلون، ایران، چاهک‌های 1-3 ایزوله‌های مطالعه‌شده، NC: کنترل منفی). ج: قطعه 3308 جفت‌بازی ژنexoY (چاهک M: مارکر 1 کیلوبازی Geneaid Biotech، تایوان، چاهک‌های 1-4 ایزوله‌های مطالعه‌شده، NC: کنترل منفی).
Figure 1. Gel obtained from PCR product electrophoresis. A: fragment of 270 bp toxA gene (well M: 100 bp marker of Cinacloon, Iran, wells 1-5 of studied isolates, NC: negative control). B: 444 bp fragment of exoS gene (well M: 100 bp marker of Cinacloon, Iran, wells 1-3 of studied isolates, NC: negative control). C: 3308 bp fragment of exoY gene (well M: 1 kb marker Geneaid Biotech, Taiwan, wells 1-4 of studied isolates, NC: negative control)
بحث و نتیجه‌گیری
سودوموناس از فراوان‌ترین میکروارگانیسم‌های موجود در طبیعت است و یک جنس غالب در بسیاری از مواد غذایی و محیط‌های مرتبط با مواد غذایی خام ازجمله کشتارگاه‌ها، مراکز عرضه مواد غذایی و مراکز فرآوری مواد غذایی است. همچنین، گزارش شده است که زنجیره غذایی یک مخزن بالقوه سودوموناس مقاوم به آنتی‌بیوتیک است. در همین راستا در مطالعه حاضر، از مجموع 400 نمونه گوشت طیور، 103 نمونه (75/25 درصد) به سودوموناس آلوده بودند که بیشترین مقاومت آنتیبیوتیکی مربوط به جنتامایسین (89 درصد)، اولندامایسین (87 درصد) و کمترین مقاومت مربوط به ونکومایسین (67) و سفازولین (64) بود. مجموع آلودگی به ژن‌ها در مطالعه حاضر 75/3 درصد بود.
رولیر[i] و همکاران (1999) با مطالعه روی میزان آلودگی گوشت مرغ به سودوموناسها، دریافتند از مجموع 180 نمونه، 36 نمونه (20 درصد) به سودوموناسها آلوده بود (22) که با مطالعه حاضر همسو است. در مطالعه احمد[ii] و همکاران (2019) روی بررسی فنوتیپ های ضدمیکروبی، فاکتورهای بیماری‌زای اصلی و ژنوتیپ مولکولی 66 نمونه گوشت مرغ، 59 نمونه (33/89 درصد) به سودوموناس آلوده بودند (23) که بسیار فراتر از مطالعه حاضر است. سالا[iii] و همکاران (2011) با مطالعه روی آلودگی گوشت مرغ، دریافتند 50 درصد نمونه‌ها دارای آلودگی به سودوموناس بودند (24) که مطابقتی با مطالعه حاضر ندارد. مورالز[iv] و همکاران (2016) با مطالعه روی تعیین میزان آلودگی در گوشت مرغ به سودوموناس، دریافتند از مجموع 14 نمونه گوشت مرغ، 11 نمونه (58/78 درصد) به سودوموناس آلودگی داشتند (25) که بسیار فراتر از نتیجه به‌دست‌آمده از مطالعه حاضر است.
رضالو و همکاران (2022) با مطالعه روی شیوع، خواص مقاومت آنتیبیوتیکی و توزیع فاکتورهای حدت در باکتری سودوموناس جداشده، نشان دادند از مجموع 370 نمونه، 29 نمونه (83/7 درصد) آلوده بودند. جدایه‌ها مقاومت بالایی نسبت به آمپی‌سیلین (65/89 درصد)، پنی‌سیلین (20/86 درصد)، تتراسایکلین (75/82 درصد)، سفوکسیتین (93/37 درصد)، جنتامایسین (48/34 درصد) و کلیندامایسین (03/31 درصد) داشتند. همچنین، رایج‌ترین ژن‌های بیماری‌زای شناسایی‌شده exoS (86/57 درصد) و exoU (57/40 درصد) بودند (26) که با مطالعه حاضر هیچ مطابقتی ندارد. این مطالعه ازلحاظ آلودگی فراتر از مطالعه نام‌برده است. همچنین، در خصوص مقاومت آنتی‌بیوتیک‌ها ارتباطی وجود ندارد؛ زیرا جنتامایسین بیشترین مقاومت آنتیبیوتیکی را بین جدایه‌ها داشت؛ مجموع آلودگی به ژن‌ها در مطالعه حاضر 75/3 درصد بود.
مطالعه خاکپور و بزرگ‌نیا (1390) روی تعیین عوامل باکتریایی موجود در پوسته و زرده تخم‌مرغ‌های با پوسته آلوده و تمیز عرضه‌شده در تبریز نشان داد از تعداد 120 نمونه تخم‌مرغ نمونه‌گیری‌شده، 3/8 درصد به سودوموناسها اختصاص یافت (27) که مطابقتی با مطالعه حاضر ندارد. در تحقیقی در مصر روی سودوموناس‌های لاشه‌های مرغ و ماهی عرضه‌شده در بازار، گزارش شد که 11 درصد لاشه‌های مرغ و 111 درصد ماهی‌ها به سویه‌های سودوموناس آلوده بودند (28) که در مطالعه حاضر میزان آلودگی به سودوموناس فراتر از مطالعه نام‌برده بود. هیر[v] و همکاران (2021)، در پژوهش روی آلودگی به سودوموناس در گوشت طیور، دریافتند که از مجموع 175 نمونه، 12 نمونه (85/6 درصد) به سودوموناس آلودگی داشتند (29) که مطابقتی با مطالعه حاضر ندارد. اینات[vi] و همکاران (2021) در مطالعه روی آلودگی گوشت به سودوموناس گزارش دادند که از مجموع 45 نمونه گوشت طیور، 70 درصد به سودوموناس آلوده بودند (30) که با نتایج حاصل مطابقتی ندارد؛ در این تحقیق میزان آلودگی 75/25 درصد به سودوموناس وجود داشت. البهیری[vii] و همکاران (2022) با مطالعه روی 350 نمونه گوشت طیور گزارش دادند که 69 نمونه (71/19 درصد) سودوموناس شناسایی شدند. همچنین، تمام جدایه‌ها بیش از 50 درصد به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاومت نشان دادند (31) که با مطالعه حاضر تا حدودی مطابقت دارد.
جاوهر[viii] و همکاران با تحقیق روی شیوع آلودگی به سودوموناس در گوشت مرغ عرضه‌شده دریافتند که 22 درصد از نمونه‌های گوشت طیور به سودوموناس آلودگی داشتند و میزان مقاومت به جنتامایسین را 90 درصد گزارش کردند (12) که دقیقاً مطابق و همسو با مطالعه حاضر است. رضالو و همکاران در مطالعه‌ای روی آلودگی گوشت منجمد و گرم به سودوموناس، دریافتند میزان آلودگی از 120 نمونه، 11 نمونه (16/9 درصد) بود. همچنین، مقاومت به پنی‌سیلین 90 درصد گزارش شد (14) که مطابقتی با مطالعه حاضر ندارد؛ میزان مقاومت به پنی‌سیلین در مطالعه حاضر 74 درصد بود.
از عمده‌ترین دلایل اختلاف مطالعه حاضر با سایر مطالعات پیشین، به خطای آزمایشگر، وضعیت بهداشتی نامناسب، نظارت ضعیف بر کنترل کیفیت گوشت طیور در کشتارگاه‌ها و محل‌های عرضه، عدم رعایت اصول ایمنی و بهداشتی از کشتار تا عرضه و عدم آموزش دست‌اندرکاران می‌توان اشاره کرد.
آلودگی 75/25 درصدی به سودوموناس در گوشت طیور، مشکلات عدیده درزمینة مصرف گوشت پرندگان را بیش‌ازپیش نمایان می‌کند و این مشکل زمانی حاد‌تر می‌شود که این نوع محصولات به‌صورت خام یا نیم‌پز سرو شوند. باید در نظر گرفت که وجود این باکتری در گوشت طیور یک خطر بالقوه برای مصرف‌کنندگان است؛ بنابراین، این محصولات را می‌توان به‌عنوان یک منبع آلودگی از پرندگان به انسان ارزیابی کرد؛ به‌ویژه برای افراد مسن، کودکان و افرادی که دارای نقص در سیستم ایمنی هستند. بیشتر جدایه‌های سودوموناس به‌دست‌آمده از نمونه‌های گوشت خام طیور، به عوامل ضدمیکروبی رایج مقاوم بودند که اهمیت نظارت طولانی‌مدت مداوم مقاومت ضدمیکروبی را نشان می‌دهد.
حضور هم‌زمان فاکتورهای حدت و مقاومت آنتیبیوتیکی در سویه‌های سودوموناس، لزوم انجام مطالعات تکمیلی برای تأیید نقش این باکتری به‌عنوان یک پاتوژن غذازاد را افزایش می‌دهد که در همین راستا لازم است دستورالعمل‌های سختگیرانه‌ای اتخاذ شود. از این مقررات می‌توان به جلوگیری از حضور این باکتری
فرصت‌طلب در مراحل اولیه تهیه غذا و همچنین پخت کامل مواد غذایی برای نابودی آن اشاره کرد. درنهایت، با توجه به مقاومت بالای جدایه‌ها به ترکیبات ضدمیکروبی، باید استفاده و تجویز از آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان گاستروانتریت ناشی از سویه‌های سودوموناس را به حداقل رساند تا سلامت جامعه و فرد بیش‌ازپیش در معرض خطر قرار نگیرد.
تشکر و قدردانی
بـدین ترتیب از تمام همکاران گروه بهداشت مواد غذایی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد که نهایت همکاری را در انجام ایـن پـروژه داشتند تشکر به عمل می‌آید.
تعارض منافع
نویسندگان تعارض منافعی برای اعلام ندارند.
[i] Rollier
[ii] Ahmed
[iii] Sala
[iv] Morales
[v] Heir
[vi] Inat
[vii] Elbehiry
[viii] Jawher
)