نویسنده
استادیار میکروبیولوژی، دانشگاه کردستان، ایران
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
 Introduction: Zinc oxide nanoparticles have quite a few applications in the fields of biology, optics, mechanics, magnetism, energy, hygiene and medicine. Due to serious problems associated with physiochemical synthesis of ZnO nanoparticles, including environmental pollution, complicated and costly processes, there is a growing need to develop a simple biological procedure for synthesis of nanoparticles to achieve the monodisperse-sized particles with a higher purity, low energy consumption and a cleaner environment. We conducted this investigation to screen and isolate native fungi strains capable of high zinc metal tolerance ability and a potential for extracellular synthesis of ZnO nanoparticles using fungal secretions as biological catalysts .  Materials and methods: 15 different strains of fungi were isolated from soil samples collected from lead and zinc mines of Angoran-Zanjan using conventional enrichment process and characterized initially based on macroscopic and microscopic characteristics and colony morphology. The intrinsic tolerance of the isolated strains to zinc toxic metal was measured in the synthetic and complex media using the agar dilution method. The supernatants of isolated fungi were incubated with zinc acetate solution in a shaker incubator for 72h then, the strain that was able to synthesis ZnO nanoparticle was identified. The ZnO nanoparticles formation was investigated by using spectroscopic techniques and microscopic observations.  Results: Among the 15 isolated strains, the strain ZRS14 had highest zinc metal tolerance ability and was selected and identified as Aspergillus niger strain ZRS14 ( GenBank accession number KF414527) based on morphological and molecular phylogenetic analysis. For synthesis of ZnO nanoparticles by isolated A. niger ZRS14, fungal cell-free filtrate of the strain was collected and incubated in the presence of zinc acetate solution at a final concentration of 250 mg/l zinc metal ion at 28º C for 72 h on a rotary shaker (150 rpm) under dark conditions. Results obtained by visual observations, spectral data achieved from UVâvis, XRD spectrum and SEM micrographs revealed the extracellular formation of ZnO nanoparticles with narrow size distribution and average particle size of 32 nm with the collected cell-free filtrate of A. niger isolate ZRS14.  Discussion and conclusion : Owing to the extracellular synthesis of ZnO nanoparticles, the obtained results in the current study suggest that the A. niger strain ZRS14 has a considerable potentiality that can be efficiently used as an eco-friendly biocatalyst for the preparative synthesis of ZnO nanoparticles. The present investigation is the first report on the biological synthesis of ZnO nanoparticles using newly isolated strain of Aspergillus niger ZRS14 .
کلیدواژهها [English]
مقدمه
فناوری نانو درسه سطح تولید مواد، وسایل، دستگاهها و سیستمها بکار گرفته میشود. آنچه باعث ظهور علم نانو فناوری شده، نسبت بالای سطح به حجم است که باعث شده مواد در مقیاس نانو شروع به تغییر رفتار کرده و رفتار سطح بر رفتار توده ای غلبه کند (1 و 2). در واقع در این مقیاس قوانین فیزیک کلاسیک از بین رفته و قوانین فیزیک کوانتومی وارد صحنه میشود. تقریبا وقتی به مقیاس نانو میرسیم خواص فیزیکی-شیمیایی و حتی رنگ، نقطه ذوب و خواص شیمیایی کاملا متحول میشود. افزایش نسبت سطح به حجم باعث میشود که اتمهای واقع در سطح نسبت به اتمهای درون حجم ذرات، اثر بیشتری روی خواص فیزیکی ذرات داشته باشند (3). این ویژگی واکنش پذیری ذرات را به شدت افزایش داده به گونه ای که این ذرات به شدت تمایل به آگلومراسیون دارند. مثلا نانوذرات فلزی به محض قرارگیری در برابر هوا به شدت اکسیده میشوند. از این خاصیت بهعنوان واکنشگرهای شیمیایی بسیار قوی میتوان استفاده کرد و یا در تولید کامپوزیتها با استفاده از این ذرات، می توان پیوندهای شیمیایی مستحکمتری بین ماده زمینه و ذرات برقرار نمود که در این صورت استحکام کامپوزیت به شدت افزایش مییابد (4). افزایش نسبت سطح به حجم علاوه برافزایش واکنش پذیری ذرات، فشارسطحی را تغییر داده و باعث میشود که فاصله بین اتمهای ذرات با کاهش اندازه ذره کاهش یابد. البته این امر برای نانوذرات فلزی صادق است و درمورد نیمههادیها و اکسیدهای فلزی با کاهش اندازه ذره فاصله بین اتمها افزایش مییابد. تغییر در فاصله بین اتمهای ذرات و نسبت بالای سطح به حجم تأثیرات متقابلی بر روی خواص نوری، مغناطیسی، الکترونیکی و ترمودینامیکی ماده خواهد داشت. نانوذرات که شامل: نانوذرات فلزی، نیمههادیها و اکسیدهای فلزی هستند، بهعنوان زیست واکنشگرهای[1] قدرتمند عمل نموده که راندمان واکنشهای شیمیایی را به شدت افزایش داده و همچنین، به میزان چشمگیری از تولید مواد زاید در واکنشها جلوگیری میکنند (2 و 4). بکارگیری نانوذرات در تولید مواد دیگر استحکام آنها را افزایش داده، وزن آنها را سبک کرده، مقاومت شیمیایی و حرارتی آنها را بالا برده و واکنش آنها را در برابر نور و تشعشعات دیگر تغییر میدهد. بنابراین، در تولید نانوکامپوزیتها استفاده میشوند (5 و 6). درسالهای اخیرکوششهای بسیار زیادی برای تولید نانوذرات به علت خواص ویژه نوری، شیمیایی، الکتریکی و فوتوالکتریکی آنها انجام شده است که موید استفادههای گوناگون این مواد در زمینههایی چون کاتالیستها، اپتیک، دانش داروهای زیستی، مکانیک، مغناطیس و انرژی است (7). روشهای معمول فیزیکی- شیمیایی تولید نانوذرات اکسید روی شامل: رسوب فیزیکی بخار، چگالش گازخنثی، فرآیند سل- ژل (رسوبدهی محلول شیمیایی)، احیای الکتروشیمیایی، تجزیه نوری وحرارتی، میکرو امولسیون و احیای شیمیایی است (8، 9و 10). بیشتر تکنیکهای بالا با وجود سرعت بالا دارای معایبی از جمله هزینه بالا، مصرف مواد و انرژی بالا، آلودگی زیست محیطی و ایجاد ذرات بی کفایت (توزیع نامناسب ذرات و پایداری پایین) هستند. بنابراین، تقاضا برای پیشبرد روشهای سنتزی کم هزینه، مطمئن و محافظ محیط زیست وجود دارد و این امر نقش روشهای زیستی تولید نانوذرات را پر رنگ تر می کند (4 و 11). سیستمهای زیستی از قبیل گیاهان، جلبکها، کپکهای رشته ای، مخمرها و باکتریها قادر به تولید نانوذرات فلزی هستند که در این میان قارچهای رشته ای به علت وجود مقادیر در خور توجهی از آنزیمها و پروتئینهای ترشحی ویژه دراین میکروارگانیسمها، سهولت کار با آنها در آزمایشگاه، سهولت دسترسی به مقادیر زیادی توده زیستی[2] و شاید از همه مهمتر فرآیند پردازش پایین دستی[3] ساده از جذابیت بالاتری برخوردار هستند (12 و 13). مزایای تولید زیستی نانوذرات برتولید شیمیایی عبارتند از: تمیز بودن بسیاربالا، سازگاری بالا با محیط زیست، توزیع مناسب ذرات[4]، پایداری بالا، انعطافپذیری بیشتر، انتشار نور بهتر و آسانی تولید است (14). نانوذره روی از عناصر پایه علم نانو است که به علت کاربردهای فراوان آن در صنایع مختلف مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به ویژگیهای نوری و الکتریکی منحصر بفرد نانوذره اکسید روی، از این نانوذره در پوششهای رسانای اکسیدی با قابلیت عبور دهی بالا برای سلولهای خورشیدی، حسگرهای گازی، آشکار سازهای نوری فرابنفش، جاذب شیمیایی، کاتالیستهایی برای هیدروژن دار کردن در فاز مایع و کاتالیستهایی برای تخریب نوری به جای نانو ذرههای تیتانیوم نام برد (15 و 16). از نانوذرات اکسید روی همچنین بهعنوان واکنشگرهای شیمیایی بسیار قوی برای افزایش بازده واکنشهای شیمیایی، تولید نانوکامپوزیتها و ساخت شیشههای ضد آفتاب استفاده میشود (17). در دو دهه گذشته مطالعات زیادی برای تولید میکروبی نانوذرات فلزی (طلا، نقره، روی، منگنز، مس، کروم و پلاتینیوم)، نیمههادیها (سولفید روی، سولفید کادمیوم، سولفید سرب و سولفید آهن) و اکسیدهای فلزی (زیرکونیوم، اکسید منگنز، مگنتیت و اکسید اورانیوم) انجام شده که به شناسایی میکروارگانیسمهای مختلف شامل: باکتریها، قارچهای رشته ای و مخمرهایی از قبیل
Bacillus subtilis, Pseudomonas stutzeri
Lactobacillus sp., Klebsiella sp., Escherichia coli
Rhodococcus sp., Thermoanerobacter sp.
Shewanella sp., Candida sp., Torulopsis sp.
Fusarium sp., Streptomyces sp.و
Aspergillus sp.منتهی شده است (4 و 6). طلا و نقره از مهمترین فلزاتی هستند که بیشترین تحقیقات را در این زمینه به خود اختصاص داده اند. با این حال، در ارتباط با تولید زیستی نانوذرات فلزی روی مطالعات بسیار کمی در سطح جهانی انجام شده است که در این ارتباط می توان به مطالعات پراساد[5] و ژا[6] و جاین[7] و همکارانش در رابطه با تولید نانوذرات اکسید روی به ترتیب در سویههایی از Lactobacillus sporogenes و Aspergillus aeneus اشاره نمود (11 و 18). هدف از تحقیق حاضر، تولید نانوذرات اکسید روی با هدف معرفی یک سویه بومی کارآمد برای تولید نانوذرات اکسید فلزی روی بوده است. در این راستا، سنتز خارج سلولی نانوذرات اکسید روی در سویه بومی غربالگری شده A. niger isolate ZRS14 گزارش شد.
مواد و روشها
مواد شیمیایی و محیطهای کشت استفاده شده
نمک استات روی دو آبه[8] با خلوص 98 درصد از شرکت سیگما- آلدریچ[9] خریداری شد. محلولهای استوک روی در آب مقطر حل شده و بعد از فیلتراسیون بهوسیله فیلترهای سرنگی 22/0 میکرونی در دمای 4 درجه سانتیگراد و در تاریکی نگهداری شدند. محیطهای کشت جامد و مایع سیب زمینی دکستروز آگار[10] و براث[11] حاوی 4 گرم در لیتر عصاره خیسانده سیب زمینی، 20 گرم در لیتر گلوکز و 15 گرم در لیتر آگار با اسیدیته برابر 6/5، از شرکت مرک[12] خریداری شد. آنتی بیوتیک کلرامفنیکل از کمپانی هایمدیا[13] تهیه شد. محلول استوک کلرامفنیکل (mg/l34) در اتانول تهیه و سپس توسط فیلترهای غشایی میلیپور استریل شده و تا زمان استفاده در فریزر منهای 20 درجه سانتیگراد نگهداری شد. بیشتر مواد استفاده شده در واکنش زنجیره ای پلیمرآز از شرکت سیناژن[14] تهیه شد. سایر مواد شیمیایی استفاده شده با درجه خلوص بالا بودند. در تمامی مراحل آزمایشهای مربوط به سنتز زیستی نانوذرات اکسید روی از آب مقطر دو بار تقطیر استفاده شد.
روش نمونهگیری و غربالگری سویههای قارچی تحمل پذیر به فلز سمی روی
برای جداسازی سویههای قارچی با پتانسیل تحمل پذیری به یون روی، نمونههای خاک از معادن روی و سرب انگوران، واقع در استان زنجان، جمع آوری شد. نمونه برداری در ظروف استریل انجام شد. نمونهها سریعا به آزمایشگاه انتقال داده و تا زمان استفاده در یخچال 4 درجه سانتیگراد نگهداری شدند. از نمونههای خاک جمع آوری شده سری رقت از 1-10 تا 6-10تهیه شد. از هر رقت 300 میکرولیتر در محیطهای کشت PDA آگار حاوی 100 میلی گرم در لیتر یون روی به روش کشت چمنی [15]با میله ی سرکج کشت داده و پلیتهای مذکور به مدت 5 روز تحت شرایط تاریکی در انکوباتور 28 درجه سانتیگراد گرماگذاری شدند. برای جلوگیری از آلودگیهای باکتریایی به محیطهای کشت اتوکلاو شده، آنتی بیوتیک کلرامفنیکل در غلظت نهایی10 میلیگرم در لیتر اضافه شد. پس از حدود 5 روز کلونیهای ظاهر شده روی پلیتها خالصسازی شدند. سپس تک اسپور کردن کلونیهای خالصسازی شده انجام شد تا قارچهایی خالص و حاصل از یک اسپور به دست آیند. شناسایی اولیه سویههای قارچی جدا شده براساس ویژگیهای رشد بر روی محیطهای کشت جامد، ظاهر میکروسکوپی آنها و همچنین خصوصیات ریخت شناسی آنها انجام شد (19).
پروفایل تحمل پذیری سویههای قارچی غربالگری شده نسبت به یون سمی روی
تحمل پذیری سویههای قارچی غربالگری شده با روش رقت در آگار تعیین شد (20). برای این منظور به ارلنهای 250 میلیلیتری حاوی 30 میلیلیتر از محیطهای کشت کمپلکس PDA و سنتتیک M9 با اندکی تغییرات (21) (گلوکز 5 گرم در لیتر، کلرید آمونیوم 5/2 گرم در لیتر، سولفات منیزیم هفت آبه 5/0 گرم در لیتر، سدیم کلراید 5/0 گرم در لیتر، کلرید کلسیم 015/0 گرم در لیتر، سولفات آهن هفت آبه 03/0 گرم در لیتر و بافر نمکی فسفات 100میلی مولاری با اسیدیته برابر 6/5)، غلظتهای خاصی از یون روی (250، 500، 750، 1000، 1250، 1500، 1750 و 2000 میلی گرم در لیتر) بصورت جداگانه اضافه شده و داخل پلیتهای شیشه ای به قطر 10 سانتیمتر ریخته شد. سپس بهوسیله سمپلر، 100 میکرولیتر از سوسپانسیون قارچی ازمحیط مایع PDB که قارچ مورد نظر درآن رشد کرده (رشد لگاریتمی) و تراکم آن cfu/ml106× 5/1، با دانسیته سلولی[16] برابر 12/0بود، بهعنوان مایه تلقیح[17] استاندارد بصورت کشت نقطه ای بر روی محیطهای کشت محتوی آگار کمپلکس و سنتتیک، قرار گرفت. پلیتها پس از 7 روز گرما گذاری در 28 درجه سانتیگراد در تاریکی، مطالعه شدند. از محیطهای کشت تلقیح شده فاقد یون روی، بهعنوان کنترل استفاده شد. تمامی آزمایشها سه بار متوالی تکرار شدند.
شناسایی سویه قارچی ZNRS14 با استفاده از روشهای ریختشناسی و مولکولی
شناسایی اولیه سویه قارچی ZRS14 براساس مشاهدات ماکروسکوپی، مشاهدات میکروسکوپی و بررسی شاخصهای ریخت شناسی مختلف از جمله رنگ، ساختار میسیلیوم، الگوی تشیکل اسپور، نحوه استقرار هیفها و مشاهده انشعابات هیفها انجام شد (19). سپس، برای تایید دقیق جنس و گونه سویه مذکور از تعیین ترادف ژن rDNA استفاده شد. استخراج DNA ژنومی سویه ZRS14 به روش تخریب با کمک ازت مایع و با استفاده از کیت استخراج DNA (کمپانی هایمدیا) انجام شد. به منظور استخراج DNA از سویه قارچی ZRS14، قارچ مورد نظر در محیط کشت PDB کشت داده شد. پس از جداسازی میسیلیوم از محیط کشت با استفاده از سانتریفیوژ یخچالی (g×3000، 10 دقیقه، 4 درجه سانتیگراد) و شستشوی آن با آب مقطر استریل، توده میسیلیومی جمع آوری شده به کمک ازت مایع خرد و سپس استخراج DNA به کمک کیت استخراج DNA مخصوص قارچها، طبق دستورالعمل شرکت سازنده کیت انجام شد. پس از تعیین کیفیت و کمیت DNA استخراجی به کمک روشهای اسپکتروفتومتری و الکتروفورز، DNA استخراج شده مورد آزمون PCR اختصاصی با استفاده از دو پرایمر همه گانی ITS3 (پرایمر رفت)
[5ʹ- gcatcgatgaagaacgcagc-3ʹ] و ITS4
(پرایمر برگشتی) [5ʹ-tcctccgctttattgatatgc-3ʹ]
که برای نواحی حفاظت شده ژنهای ریبوزومی 18S و 28S طراحی شده اند، و بخش کاملی از زیر واحد ریبوزومی 5.8S و همچنین، نواحی غیرکدینگ ITS2 را تکثیر می دهند، قرار گرفت (22). واکنش PCR در حجم نهایی 50 میکرولیتر مخلوط واکنش متشکل از 300 نانوگرم DNA الگو (با غلظت 1میکروگرم بر میکرولیتر)، 5 میکرولیتر بافر PºR 10X با غلظت برابر 1X، 2 میکرولیتر MgCl2 با غلظت برابر 50 میلی مولار، 2/0 میکرولیتر از هر کدام از پرایمرها با غلظت 125 میکرومولار، 4 میکرولیتر از نوکلئوتیدهای چهارگانه (با غلظت 5/2 میلی مولار)، 2/0 میکرولیتر از آنزیم Taq پلیمراز (با غلظت U 5 (و مابقی آب مخصوص PCR تا حجم نهایی 50 میکرولیتر، با استفاده از دستگاه ترموسایکلر اپندورف انجام شد. برنامه تکثیری با واسرشت اولیه[18] در دمای 94 درجه سانتیگراد به مدت 4 دقیقه، سپس 30 سیکل بصورت واسرشت شدن در دمای 94 درجه سانتیگراد به مدت 30 ثانیه، چسبیدن پرایمر[19] به DNA ژنومی در دمای 54 درجه سانتیگراد به مدت 30 ثانیه و تکثیر DNA در دمای 72 درجه سانتیگراد به مدت 45 ثانیه انجام شد. بسط نهایی[20] در دمای 72 درجه سانتیگراد به مدت 5 دقیقه انجام شد. پس از انجام شدن PCR، محصول برروی ژل آگاروز 5/1 درصد در شرایط بافری TAE تحت تاثیر ولتاژ 80 ولت به مدت 60 دقیقه الکتروفورز شد. محصول حاصل از PCR (تقریبا 350 جفت باز) با استفاده از کیت تخلیص محصول PCR شرکت فرمنتاز[21]، تخلیص و برای تعیین توالی به شرکت فزاپژوه برای ارسال به کمپانی ماکروژن[22] کره جنوبی ارسال شد. برای شناسایی توالیها از برنامههای Finch TV وBioEdit و برای بررسی و تحلیل توالیها از الگوریتم بلاست کردن در بانک جهانی اطلاعات ژنی[23] استفاده شد. پس از مطابقت توالیهای نوکلئوتیدی شناسایی شده با ترادفهای موجود در بانک ژنی، با استفاده از نرم افزار مگا[24] درخت فیلوژنیکی سویه قارچی غربالگری شده رسم شد (23).
سنتز خارج سلولی نانوذرات اکسید روی توسط سویه قارچی ZRS14
10 میلی گرم از اسپورهای غیرجنسی سویه قارچی ZRS14، برداشت شده از یک کشت 14 روزه بر روی محیط PDA، به یک محلول نمکی استریل حاوی 1/0 درصد تویین 80 و 85/0 درصد نمک سدیم کلراید منتقل شده و به مدت 2 ساعت بر روی یک شیکر دورانی با سرعت rpm 200 همزده شد. پس از شمارش در زیر میکروسکوپ حدود یک میلی لیتر از غلظت اسپور مورد نظر (spores/ml106 ×1) به 100 میلیلیتر محیط کشت مایع PDB درون فلاسکهای 250 میلیلیتری و تحت شرایط دمایی 28 درجه سانتیگراد و بر روی شیکر دورانی با سرعت rpm150به مدت 72 ساعت گرماگذاری شد. برای جدا کردن توده میسیلیوم قارچی از محیط کشت مایع PDB، از سانتریفیوژ یخچالی با دور rpm 5000 در دقیقه در دمای 4 درجه سانتیگراد به مدت 10 دقیقه استفاده شد. پس از سه بار شستشو با آب دو بار تقطیر استریل، 20 گرم از توده زیستی مذکور در ارلنهای 250 میلی لیتری که حاوی 100 میلی لیتر آب دو بار تقطیر استریل بود، ریخته و به مدت 72 ساعت در شیکر انکوباتوردار در دمای 28 درجه سانتیگراد و دور شیکر rpm150 قرار داده شد. پس از طی دوره گرماگذاری، توده قارچی با استفاده از فیلتراسیون به کمک کاغذ صافی واتمن جدا شد. پس از جمع آوری، از سوپرناتانت عاری از میسیلوم قارچ ZRS14 بهعنوان بیوکاتالیزور، برای سنتز زیستی نانوذرات اکسید روی استفاده شد. برای این منظور به فلاسکهای 250 میلی لیتری حاوی 100 میلی لیتر از سوپرناتانت برداشت شده قارچی، محلول استات روی (با غلظت نهایی 250 میلی گرم در لیتر یون روی) اضافه و به مدت 72 ساعت تحت شرایط دمایی 28 درجه سانتیگراد و دور شیکر rpm150 گرماگذاری شد. بطور همزمان از محلول استات روی (بدون تلقیح سوپرناتانت قارچ ZRS14) بهعنوان محیط کنترل استفاده شد.
مشخصه یابی نانوذرات اکسید روی تشکیل شده
تشخیص نانوذرات اکسید روی تشیکل شده در محلول واکنش زیست تبدیلی، ابتدا با استفاده از مشاهدات چشمی از طریق تغییر رنگ محلول واکنش انجام شد. سپس برای تایید مشاهدات چشمی از تکنیکهای [25]UV-vis، تحلیل طیف پراکندگی عنصری اشعه ایکس[26] و همچنین تصویر برداری با میکروسکوپ الکترونی SEM[27] استفاده شد. در مرحله اول، شکل گیری نانو ذرات اکسید روی با مشاهده تغییر رنگ محلول واکنش حاوی سوپرناتانت سویه قارچی ZRS14 و محلول استات روی مشخص شد. به منظور تعیین طیف جذبی محلول رویی حاصل از سانتریفیوژ، نمونهها با سرعت g×3000 به مدت 15 دقیقه در دمای 4 درجه سانتیگراد سانتریفیوژ شدند. سپس، تحلیلهای پراش پرتو ایکس با استفاده از XRD و مشاهدات میکروسکوپی با استفاده از میکروسکوپ الکترونی SEM با هدف بررسی وضعیت نانو کریستالهای تشیکل شده و همچنین بررسی ریختشناسی آنها انجام شد. برای این منظور، ابتدا سوپرناتانت عاری از کشت قارچی از فیلترهای سرنگی 22/0 میکرونی عبور داده شد و سپس با هدف رسوب نانو ذرات اکسید روی، نمونهها با سرعت ×g 15000 به مدت 30 دقیقه در دمای 4 درجه سانتیگراد، سانتریفیوژ شدند. پس از شستشوی رسوب حاصل با آب مقطر دو بار تقطیر استریل، نمونهها در آون 50 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت خشک و تحلیل شدند.
نتایج
جداسازی و غربالگری سویههای قارچی با پتانسیل تحمل پذیری بالا به یون روی
با توجه به سمیت یون روی بر روی سلولهای میکروبی، شناسایی و تشخیص سویههای میکروبی با پتانسیل تحمل پذیری بالا به یون سمی روی، میتواند بهعنوان گام نخست ما را به گزینش سویه برتر هدایت کند. در این راستا، 15 سویه قارچی (نامگذاری شده تحت عنوان ZRS1-ZRS15) براساس مشاهدات میکروسکوپی، ماکروسکوپی و آزمایشهای ریختشناسی تشخیصی اولیه، از خاکهای معادن روی و سرب انگوران زنجان، براساس تکنیک غنی سازی انتخابی، جدا سازی شدند. پروفایل تحمل پذیری ذاتی سویههای قارچی جدا شده نسبت به یون سمی روی، در محیطهای کمپلکس و سنتتیک با روش رقت در آگار تعیین شد (شکل 1). همانگونه که در شکل 1 مشاهده می شود، میزان تحمل پذیری سویههای بومی قارچی جدا شده در محیطهای سنتتیک و کمپلکس به ترتیب بین 250 تا 1750 میلی گرم در لیتر و 500 تا 2000 میلیگرم در لیتر تعیین شد. در بین سویههای مذکور، سویه قارچی ZRS14 که بیشترین میزان تحمل پذیری را نسبت به یون سمی روی هم در محیطهای کمپلکس (بالاتر از 2000 میلی گرم در لیتر) و هم در محیطهای سنتتیک (بالاتر از 1750 میلی گرم در لیتر) را نشان داد، بهعنوان سویه برتر مورد مطالعات فنوتیپی و مولکولی برای تعیین هویت از نظر جنس و گونه قرار گرفت.
شناسایی ریخت شناسی و مولکولی سویه قارچی ZRS14
سویه ZRS14 که براساس تحلیل پروفایل تحملپذیری دارای بیشترین تحمل پذیری به یون سمی روی بود انتخاب و براساس ویژگیهای ریخت شناسی تشخیصی متداول قارچها شناسایی شد (19) و بهطور موقت بهعنوان Aspergillus niger تشخیص داده شد. ویژگیهای ریختشناسی و کشتی این سویه در شکل 2 نشان داده شده است. سویه ZRS14، از نظر ماکروسکوپی، دارای کلونی کرکی و سیاه رنگ، اسپورهای غیر جنسی گرد و همچنین از نظر شکل ظاهری دارای میسیلیوم با تیغه میانی و کونیدیوفور است که بر روی آن وزیکول تقریبا گرد قرار گرفته است. شکلهای میسلیومی بسته به شرایط فیزیکی- شیمیایی موجود در کشت می تواند به اشکال رشته ای و گلوله ای با انشعابات هیفی مشاهده شود (شکل 2).
شکل 1- پروفایل تحمل پذیری به یون روی در سویه های قارچی جدا شده از خاکهای معادن روی و سرب
شکل 2- ویژگیهای ریخت شناسی سویه قارچی A. niger ZRS14.
A: شکل میکروسکوپی اسپور غیر جنسی سویه ZRS14 B1 وB2: اشکال میکروسکوپی میسیلیوم های سویه ZRS14 به ترتیب بعد از 48 ساعت رشد در محیط PDB حاوی 250 میلی گرم در لیتر یون روی و PDB بدون یون روی و C: رشد سویه ZRS14 در محیط کشت جامد PDA.
شکل 3- الکتروفورز محصول PCR ژنوم سویه قارچی ZRS14. ستون 1: سویه ZRS14، ستون 2: شاهد مثبت (Aspergillus niger PTCC1243)، ستون 3: شاهد منفی.
همانگونه که در شکل 3 مشاهده میشود، محصول PCR در ناحیه 350 جفت بازی نمایان شده است که حکایت از خلوص DNA مورد استفاده برای تعیین توالی دارد. پس از مشخص شدن توالی ژن سویه مذکور و بلاست نمودن آن در سایت اینترنتی NCBI، قارچ مورد نظر تعیین هویت شد. براساس نتایج حاصل از بلاست این سویه دارای مشابهت 6/98 درصدی با گونه ثبت شده Aspergillus niger (با شماره دسترسیKC763981 در سایت اینترنتی NCBI) است. در ادامه با ترسیم درختچه فیلوژنی بر پایه روش neighbor-joinig با استفاده از نرم افزار MEGA-4 مشخص شد که این سویه در میان گونههای ثبت شده نزدیکترین شباهت ژنتیکی را با گونهAspergillus nigerدارد. درختچه فیلوژنی سویه قارچی ZRS14 در شکل4 نشان داده شده است.
Aspergillus costaricaensis (DQ900602) |
Aspergillus phoenicis (FJ537103) |
Aspergillus acidus (FR727131) |
Aspergillus piperis (DQ900603) |
Isolate ZRS14 (KF414527) |
Aspergillus niger (KC763981) |
Aspergillus sclerotioniger (DQ900606) |
Aspergillus ibericus (EF661201) |
Aspergillus heteromorphus (EF661195) |
Aspergillus ellipticus (AY656631) |
Aspergillus terreus (JF738047) |
Aspergillus ochraceus (FJ810503) |
Aspergillus fumigatus (HE864321) |
Aspergillus flavus (HF570030) |
99 |
99 |
69 |
78 |
87 |
98 |
76 |
72 |
84 |
68 |
65 |
شکل 4- درخت فیلوژنتیک سویه قارچی ZRS14 رسم شده به روشNeibour-joining که با گونه های مربوط در جنس Aspergillus نزدیکی نشان داد. درخت فیلوژنتیک با الگوریتم دو پارامتری کیمورا ترسیم شد. بررسی اعتبار شاخههای درخت با استفاده الگوریتم Bootstrap analysis و با 100 بار نمونهگیری انجام شد. اعداد داخل پرانتز به شماره ژنی قابل دستیابی در بانک اطلاعات ژنی NCBI مربوط است. Aspergillus flavus به عنوان outgroup قرار داده شد.
کاربرد سوپرناتانت Aspergillus niger isolate ZRS14 در تولید خارج سلولی نانوذرات اکسید روی
سوپرناتانت عاری از میسیلیوم قارچ Aspergillus niger strain ZRS14، دارای تحمل پذیری بالا نسبت به یون روی، قادر به سنتز نانوذرات اکسید روی، در غلظت 250 میلی گرم در لیتر از یون سمی روی بود که با ایجاد تغییر رنگ محلول واکنش زیست تبدیلی از سفید به شیری شناسایی شد. در محلول کنترل (استات روی عاری از سوپرناتانت) هیچ تغییر رنگی در محلول واکنش مشاهده نشد (شکل 5). نمایان شدن رنگ شیری پس از واکنش زیست تبدیلی با استات روی بیانگر کاهش یون روی و تشکیل نانوذرات اکسید روی است. نانوذرات اکسید روی به علت تحریک ارتعاشات پلاسمون سطح بسته به اندازه ذرات تشکیل شده و همچنین ریختشناسی آنها، به رنگ سفید متمایل به شیری تا زرد هستند و همین ابزاری ساده و مناسب برای تایید اولیه نانوذرات اکسید روی در محلول واکنش زیست تبدیلی میباشند (24 و 25).
شکل 5- محلول های استات روی (غلظت یون روی 250 میلیگرم در لیتر) بدنبال اضافه کردن سوپرناتانت عاری از توده میسیلومی قارچی A. niger isolate ZRS14 در ابتدای واکنش (A)، پس از 72 ساعت واکنش زیست تبدیلی (B) و در محلول کنترل (C) ] عاری از سوپرناتانت قارچی[ بر روی شیکر مدور (150 دور در دقیقه)
در ادامه تحلیل نمونهها با اسپکتروفتومتری UV-vis، مربوط به پلاسمون رزونانس سطحی[28] نانوذرات، یک پیک جذبی مشخص را در طول موج 380 نانومتر (پیک اختصاصی برای نانوذرات اکسید روی) را نشان داد که براساس منابع معتبر بیانگر وجود نانوذرات روی در محلول واکنش زیست تبدیلی است (18، 24 و 25). در محلول کنترل (عاری از سوپرناتانت قارچی)، در طول موجهای بین 240 تا 520 نانومتر هیچ پیک جذبی مشاهده نشد (شکل6).
شکل 6- طیف های جذبی UV-vis حاصل از واکنش زیستی سوپرناتانت قارچی A. niger isolate ZRS14 با محلول استات روی. (A) محیط کنترل (محلول استات روی فاقد سوپرناتانت قارچی) و (B) محلول استات روی تلقیح شده با سوپرناتانت قارچی بعد از 72 ساعت واکنش زیست تبدیلی.
در ادامه این پژوهش، تحلیل XRD به منظور اثبات نانوکریستالهای فلزی اکسید روی انجام شد. براساس نتایج بدست آمده که در شکل (7) نشان داده شده است، نانوذرات کریستالی اکسید روی در سطوح 100، 002، 101،102، 110، 103 و 112 پیکهای را نشان داد که با نمونه استاندارد نانوکریستالهای اکسید روی کاملا همخوانی دارد (11 و 26).
شکل7- الگوی XRD نانوذره اکسید روی که در محلول واکنش زیست تبدیلی توسط سوپرناتانت قارچی A. niger isolate ZRS14 ساخته شده است.
تصاویر بهدست آمده از میکروسکوپ الکترونی SEM نیز سنتز نانوذرات اکسید روی با توزیع کمابیش باریک اندازه ذرات و متوسط اندازه ذرات 32 نانومتر و اشکال کروی را نشان داد (شکل 8).
شکل 8- میکروگراف های SEM حاصل از نانوذرات اکسید روی سنتز شده توسط سویه قارچی Aspergillus niger strain ZRS14.
بحث و نتیجه گیری
میکروارگانیسمهای مختلف شامل: باکتریها، مخمرها، قارچها و اکتینومیستها برای سوخت و ساز و انجام فرآیندهای حیاتی خود از منابع آلی و معدنی موجود در محیط تغذیه میکنند. این ارگانیسمها طی فرآیندهای متفاوت، هنگامی که در معرض یونهای فلزی قرارمیگیرند، آنها را در درون یا بر روی دیواره سلولی خود انباشته میکنند. این انباشتگی بیشتر به تولید ذراتی منجر میشود که در اندازههای نانوذرات بستهبندی میشوند (3). توسعه روشهای مختلف تولید نانوذرات از نظر دستیابی به ذراتی با ترکیب و اندازه دانه معین و توزیع مناسب، مصرف انرژی پایین و سهولت کار در حال بررسی و مطالعه است. با توجه به نیاز روز افزون بشر برای ساخت ابزار و وسایل با آلودگی زیست محیطی کمتر، محققان به استفاده از سامانههای زیستی روی آورده اند. محققان برای ساخت نانوذرات موفق به جداسازی موجودات زنده تک سلولی و پرسلولی شدهاند که قادرند بصورت داخل یا خارج سلولی این نانوذرات را تولید نمایند. عده ای از جانداران موجود در طبیعت قادر به تولید مواد آلی در داخل و خارج سلول هستند. مثلا باکتریهای مگنتو تاکتیک میتوانند نانوذرات مغناطیسی تولید کنند، دیاتومهها مواد سیلیسی تولید نموده و موجودات زنده چند سلولی برای ساخت ترکیبات آلی یا معدنی مرکب و پیچیده بکار گرفته شدهاند. این ترکیبات معدنی زیستی شامل: مواد معدنی معمولی و برخی از ترکیبات آلی مخصوص مانند پروتئین، چربی و پلی ساکاریدها هستند (3 و 4). تهیه نانوذرات اکسید روی به دلیل خواص نوری، الکتریکی، شیمیایی و فتوشیمیایی منحصر بفردی که دارد، جالب توجه است. نانوکریستالهای فلزی اکسید روی در کاتالیز و ساخت سنسورها و زیست واکنشگرها، ساخت نیمههادیها[xxix] و فیلتر کننده [xxx]UV استفاده شده و همچنین دارای کاربردهای گسترده ای در صنایع علوم زیستی، بهداشتی و آرایشی، شیمیایی، نوری و الکتریکی و صنایع نساجی و پزشکی هستند (27). با توجه به مشکلات زیادی که در روشهای فیزیکی و شیمیایی برای سنتز نانوذرات وجود دارد، استفاده از میکرواورگانیسمهای محتلف بهعنوان نانوکارخانههای بالقوه سبز برای سنتز نانوذرات همسو و سازگار با محیط زیست، پایدار و همچنین مقرون به صرفه بودن از نظر اقتصادی پیشنهاد شده است (28). درمیان میکروارگانیسمهای مختلف استفاده از قارچهای رشتهای ازجایگاه ویژه ای برخوردار است. قارچها به دلیل توانایی شان در سنتز آنزیمها و پروتئینهای ترشحی فراوان و همچنین سنتز نانوذرات خارج سلولی پربازده که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه هستند، کاندیدای مناسبی برای تولید زیستی نانوذرات فلزی هستند. در تحقیقاتی که در ارتباط با پتانسیل سویههای قارچی در تولید انواع نانوذرات فلزی انجام شده، قارچهایی از جنس Verticillium sp.,
Trichothecim sp., Fusarium sp., Penicillim sp., Cladosporium sp., Trichoderma sp., Phanerochate sp., Cladosporium sp., Colletotrichum sp. و Aspergillus sp. برای سنتز عمدتا نانوذرات نقره و طلا و در مواردی مگنتیت، کادمیوم، پلاتینیوم و زیرکونیوم استفاده شده است (3 و 4). در این پژوهش، پتانسیل سویههای بومی قارچی در سنتز زیستی نانوذرات اکسید روی ارزیابی شده است. در این راستا، در مرحله نخست 15 سویه قارچی از خاکهای جمع آوری شده از معادن سرب و روی انگوران واقع در استان زنجان غربالگری و تحملپذیری ذاتی این جدایهها نسبت به یون سمی روی در محیطهای کشت کمپلکس و سنتتیک ارزیابی شد (شکل 1). براساس یافتههای حاصل از تعیین پروفایل تحمل پذیری به روش رقت در آگار، سویه ZRS14 دارای بیشترین تحمل پذیری در محیطهای کشت کمپلکس و سنتتیک بود. سویه یاد شده بهعنوان سویه برتر انتخاب، شناسایی ریختشناسی و مولکول شد. نتایج تحلیلهای ریختشناسی و فیلوژنیکی نشان داد که سویه مذکور دارای بیشترین مشابهت با
Aspergillus niger است. توالی نوکلئوتیدی ژن
5.8S rDNA-ITS2 سویه ZRS14 با شماره دسترسی KF414527 در بانک اطلاعات ژنی NCBI قابل دسترس است. در ادامه، این تحقیق با هدف سنتز خارج سلولی نانوذرات اکسید روی توسط
Aspergillus niger strain ZRS14، از سوپرناتانت عاری از میسیلوم قارچی بهعنوان بیوکاتالیزور برای تهیه نانوذرات اکسید روی از محلول استات روی در یک واکنش زیست تبدیلی استفاده شد. براساس نتایج بدست آمده، سوپرناتانت سویه قارچی مذکور بعد از مواجهه با محلول استاتی روی، قادر به سنتز خارج سلولی نانوذرات اکسید روی پس از 72 ساعت گرما گذاری در دمای 28 درجه سانتیگراد بوده است. مزیت سنتز خارج سلولی نانوذره اکسید روی توسط قارچ
Aspergillus niger ZRS14 جدا شده در تحقیق حاضر در این است که تولید داخل سلولی نانو ذره مذکور پر هزینه بوده و نیاز به مراحل اضافی برای استخراج نانو ذرات از درون سلول دارد (29). بنابراین، بهوسیله قارچ مذکور می توان به تولید خارج سلولی نانوذرات اکسید روی، بدون نیاز به مراحل پیچیده استخراج، دست یافت. اگرچه در ارتباط با تولید انواع مختلفی از نانوذرات فلزی، مطالعات وسیعی در طیف وسیعی از میکروارگانیسمها انجام شده است. اما با این حال در ارتباط با سنتز زیستی نانوذرات اکسید روی مطالعات محدودی انجام شده که در زیر به آنها اشاره شده است. در مطالعه انجام شده توسط پراساد و ژا در سال 2009، از کشت باکتری Lactobacillus sporogens، برای سنتز زیستی نانوذرات اکسید روی از یک محلول کلریدی به منظور دستیابی به نانوذرات 5 تا 15 نانومتری، در دما و فشار محیط استفاده شده است (11). رالی[xxxi] و تافدر[xxxii] ، از سوپرناتانت عاری از میسیلوم قارچ Aspergillus fumigatus، برای سنتز نانوذرات اکسید روی از محلول نیترات روی استفاده کردند (30). در جدیدترین تحقیقات انجام شده در ارتباط با تولید خارج سلولی نانو ذرات اکسید روی با استفاده از سویههای قارچی، نتایج تحقیقات جاین و همکارانش[xxxiii] (18) نشان داد که سوپرناتانت کشت قارچی Aspergillus aeneus، بعد از مواجهه با محلول استات روی، قادر به سنتز نانوذرات اکسید روی پس از 72 ساعت گرما گذاری در دمای 28 درجه سانتیگراد بوده است. مطالعه اخیر برای اولین بار در سطح کشور انجام شده و نتایج این پژوهش میتواند درسطح مجامع داخلی و بین المللی در راستای معرفی سویههای میکروبی جدید و همچنین معرفی سویههای مذکور به مراکز علمی پژوهشی، مراکز دانشگاهی و نانوزیست فناوری در راستای تحقیقات بیشتر با هدف بهره برداری تجاری از زیست واکنشگرهای غربالگری شده، استفاده شود. اگرچه براساس نتایج تحقیقات گاد[xxxiv] و همکارانش (31) و سونی[xxxv] و پراکش[xxxvi] (32) به ترتیب تولید نانوذرات نقره و طلا در سویههای از Aspergillus niger گزارش شده است اما با این وجود، در این پژوهش، سویه ای از Aspergillus niger ZRS14، با پتانسیل سنتز زیستی نانوذرات اکسید روی گزارش شد. از دیگر دستاوردهای این پژوهش می توان به جداسازی یک سویه قارچی با قابلیت تحمل پذیری بالا نسبت به فلز روی و شاید سایر فلزات سنگین اشاره کرد و شاید بتوان از آن در تولید زیستی سایر نانوذرات اکسید فلزی باارزش بهره گرفت. امید است با بهینه سازی شاخصهای فیزیکی- شیمیایی و شرایط محیطی واکنش زیستی، در آینده از Aspergillus niger isolate ZRS14، بهعنوان یک زیست واکنشگر کارآمد و دوستدار محیط زیست برای تهیه زیستی نانوذرات فلزی اکسید روی در مقیاسهای بزرگتر از مقیاس آزمایشگاهی استفاده شود.
تشکر و قدردانی
این تحقیق در قالب طرح پژوهشی به شناسه 1391/42380/4 با حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشگاه کردستان انجام شده است. بدین وسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه کردستان تشکر و قدردانی میشود.
[1]. Biocatalysts
[2]. Biomass
[3]. Downstream process
[4]. Monodispersity
[5]. Prasad
[6]. Jha
[7]. Jain
[8]. [Zn (CH3COO) 2 (H2O) 2]
[9]. Sigma-Aldrich, St. Louis, MO
[10]. Potato Dextrose Agar=PDA
[11]. Potato Dextrose Broth=PDB
[12]. E. Merck, Darmstadt, Germany
[13]. HiMedia, Mumbai, India
[14]. Cinnagen company, Iran
[15]. Spread plate method
[16]. Optical density=OD530nm
[17]. Inoculum
[18]. Initial denaturation
[19]. Annealing
[20]. Final elongation
[21]. Fermentase
[22]. Macrogen
[23]. NCBI BLAST (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/blast)
[24]. MEGA. 4 (http://www.megasoftware.net/)
[25]. Analytik Jena's spectrophotometer SPECORD 210,Carel Zeiss Technology, Germany
[26]. X-ray Diffractometer, D8ADVANCE, Bruker, Germany
[27]. KYKY-EM3200, KYKY Technology Development Ltd., China
[28]. Surface Plasmon Resonance
[xxix]. Quantum dots=Semiconductor
[xxx]. UV filtering
[xxxi]. Raliya
[xxxii]. Tarafdar
[xxxiii]. Jain et al
[xxxiv]. Gade
[xxxv]. Soni